Een meerderheid van de Nederlandse bevolking wil een einde aan het bestaan van de zogeheten weigerambtenaren. D66 neemt hierin het voortouw via onder meer wetsvoorstellen. Op 9 november publiceerde de Raad van State een advies over het initiatiefwetsvoorstel van D66-Kamerleden Dijkstra en Schouw tot wijziging van het Burgerlijk Wetboek en de Algemene wet gelijke behandeling (AWGB) met betrekking tot gewetensbezwaarde ambtenaren van de burgerlijke stand. Volgens het advies is het categorisch uitsluiten van gewetensbezwaarde ambtenaren niet noodzakelijk.

Met het wetsvoorstel beogen Dijkstra en Schouw het onmogelijk te maken dat er nog ambtenaren van de burgerlijke stand bestaan met gewetensbezwaren. Om dat doel te bereiken zijn twee wetswijzigingen nodig. Dijkstra en Schouw willen allereerst artikel 1:16 van het Burgerlijk Wetboek wijzigen, waarin is bepaald dat in elke gemeente minimaal twee ambtenaren van de burgerlijke stand moeten zijn. In het wetsvoorstel is een benoembaarheidseis opgenomen. Je bent volgens het wetsvoorstel slechts benoembaar tot ambtenaar van de burgerlijke stand als je in de uitoefening van het ambt geen onderscheid maakt als bedoeld in artikel 1 van de AWGB. Hier gaat het dan vooral om onderscheid op grond van hetero- of homoseksuele gerichtheid.

Daarnaast moet ook artikel 5 van de AWGB eraan geloven. Gemeenten moeten de vrijheid krijgen om wél onderscheid te maken op grond van godsdienst of levensovertuiging bij benoeming van een ambtenaar van de burgerlijke stand die niet voldoet aan de benoembaarheidseis.

In het advies over het wetsvoorstel onderschrijft de Raad van State het zwaarwegend belang van de overheid bij het verzekeren van de toegang tot het huwelijk voor alle huwelijksparen. Alleen staan de voorgestelde wijzigingen op gespannen voet met het gelijkheidsbeginsel en in het bijzonder het recht op gelijke benoembaarheid in de openbare dienst.

De RvS constateert dat personen met bezwaren tegen het sluiten van huwelijken tussen personen van gelijk geslacht door het wetsvoorstel categorisch worden uitgesloten van het ambt van ambtenaar van de burgerlijke stand. Dit uitsluiten acht de Raad niet noodzakelijk om te waarborgen dat alle huwelijken in iedere gemeente kunnen worden voltrokken. Bovendien is het wetsvoorstel kwetsbaar in het licht van grondwettelijke en verdragsrechtelijke normen en vrijheden.

Terecht constateert de Raad van State dat het debat over de positie van de gewetensbezwaarde ambtenaar is gepolariseerd door stellingnamen aan beide zijden van het maatschappelijke en politieke spectrum. Het wetsvoorstel van Dijkstra en Schouw past in die polarisatie. Het lijkt een missie te zijn die pas is geslaagd als er geen gewetensbezwaarde ambtenaar meer te vinden is.

De Raad van State brengt de discussie over de gewetensbezwaarde ambtenaar weer terug naar menselijke kaders. Het vinden van een voor alle partijen min of meer aanvaardbare oplossing is daarbij uitgangspunt. Dit past in de Nederlandse traditie van tolerantie ten opzichte van afwijkende opvattingen. De RvS wil de beoordeling of er ruimte kan bestaan voor gewetensbezwaarde ambtenaren daarom overlaten aan de gemeenten. De zorgvuldige afweging van gemeenten in individuele gevallen is volgens de Raad van State de beste kans op een voor alle partijen aanvaardbare oplossing.

Het is goed dat de Raad van State de verdraagzaamheid betrekt bij de discussie over de gewetensbezwaarde ambtenaar. Verdraagzaamheid is namelijk een fundamenteel begrip in internationale verdragen. De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties aanvaardt elk jaar een resolutie ter uitbanning van religieuze onverdraagzaamheid. Intolerantie en discriminatie op grond van godsdienst of levensovertuiging wordt veroordeeld en er wordt bevestigd dat de vrijheid van godsdienst, inclusief de gewetensvrijheid, een fundamenteel mensenrecht is.

Nederland is mede-indiener van deze resolutie. Het is daarom mooi dat de Raad van State opnieuw toe stuurt naar een oplossing die past binnen zowel de Nederlandse traditie van tolerantie en verdraagzaamheid als binnen internationale normen en verdragen.

De onlangs aangetreden regering kan aan de slag. Het regeerakkoord draagt de mooie titel ”Bruggen slaan”. Deze coalitie wil de onderlinge verbondenheid en de kracht van Nederland versterken, zo is te lezen in het akkoord. Verderop in het regeerakkoord staat dat nieuwe weigerambtenaren niet meer worden aangesteld. Over polariserende standpunten gesproken. De Raad van State doet met zijn advies een handreiking om bruggen te slaan in plaats van bruggen te slechten. Het kabinet zou er daarom goed aan doen het advies ter harte te nemen.

De auteur is advocaat bij Janssens Den Boef Advocaten in Houten.