Als een onwrikbaar baken ligt de Wawel aan de oever van de Wisla. Op de 228 meter hoge heuvel klopt het historische hart van Krakau in het koninklijk paleis en de Wawelkathedraal. Het zijn de belangrijkste publiekstrekkers van de adembenemend mooie stad, niet voor niets het ”Florence van Polen” genoemd. Verbodsborden bij de kathedraal maken door pictogrammen duidelijk dat vrouwen met blote ledematen worden geweerd en dat er binnen niet mag worden gefotografeerd. Op de naleving van de verboden wordt toegezien door een legertje suppoosten.

Door de gebrandschilderde ramen valt gefilterd licht naar binnen. Fluisterend trekken de bezoekers door de gewijde ruimte. Het hart van elke Pool gaat hier sneller kloppen, omdat de geschiedenis en de volksreligie in de Wawelkathedraal samenvloeien. Warschau, de huidige hoofdstad, draagt het stempel van eeuwen onderdrukking door vreemde overheersers. De voormalige hoofdstad Krakau herinnert aan de glorietijd van Polen: de zestiende eeuw. In de hooggelegen kathedraal werden sinds de middeleeuwen Poolse koningen gekroond en begraven. Vereeuwigd in marmer op imposante tombes leven ze voort.

Faustina

De zijkapellen zijn gewijd aan heiligen. Een van hen moest wijken voor Johannes Paulus II. Die is officieel nog niet heilig verklaard, maar steekt voor tal van Poolse rooms-katholieken zelfs boven de apostelen uit. Door het hele land staan kolossale beelden van de Poolse paus. Minibeeldjes zijn in alle mogelijke winkels voor een habbekrats te koop. Ze worden bij massa’s tegelijk gemaakt.

Aan de voet van de Wawel ligt het bisschoppelijk paleis waar de beroemde Pool eens resideerde als aartsbisschop Karol Jozef Wojtyla. Deze post wordt nu bekleed door Stanislaw Dziwisz, voormalig privésecretaris van Johannes Paulus II. Hij ziet het als zijn dure roeping om zijn overleden meester te verhogen. Een fraai pand tegenover het paleis werd omgevormd tot Jana Pawla II-centrum, waar bezoekers zich een beeld kunnen vormen van diens leven. Ook krijgen ze informatie over een nieuw herdenkingscentrum, waarbij het huidige in het niet valt.

Het Johannes Paulus II-centrum ”Wees niet bevreesd” (woorden die de paus sprak tijdens zijn inauguratie) verrijst in de wijk Lagiewniki. Op een strategisch gekozen plek, niet ver van het klooster van de congregatie van de Zusters van Onze-Lieve-Vrouwe van Barmhartigheid. Johannes Paulus II verklaarde de in 1938 overleden zuster Faustina heilig, vanwege haar vermeende ontmoetingen met Jezus en de wonderen die aan haar worden toegekend. Een enorme kerk naast het klooster, voorbeeld van fraaie moderne architectuur, biedt ruimte aan duizenden pelgrims.

Heiligdom

Op een heuvel achter het bedevaartsoord voor Faustina verrijst het heiligdom ter ere van Johannes Paulus II. Stanislaw Dziwisz heeft het groots opgezet. Boven de toekomstige ingang hangt een kolossale afbeelding van de paus. Informatieborden geven een beeld van zijn bezoeken aan tal van landen, waaronder Nederland. Het centrum moet een bron van inspiratie worden voor iedere bezoeker, ongeacht ras of religie. Met onder meer een museum, een kenniscentrum rond de persoon van Johannes Paulus II, een conferentie- een bedevaarts- en een retraitecentrum, een ontmoetingsoord voor jongeren, een meditatie- en recreatiepark en een centrum voor interreligieuze dialoog.

Hoewel de bouw nog in volle gang is, komen er al bedevaartgangers. Ze kunnen vier keer per dag een mis bijwonen in de kelderruimte, waar een crypte is gerealiseerd. Twee priesters bedienen er de mis, voor een grote afbeelding van de man om wie het gaat. In een kleine zijkapel ligt een gedenksteen met daarop een opengeslagen stenen boek. Op de linkerpagina prijken de woorden ”Beatus Joanes Paulus II” (gezegende Johannes Paulus II) met daaronder ”Nolite timere”: Wees niet bevreesd. De rechterpagina toont de top van de pauselijke staf, in de vorm van een crucifix. Ernaast is een ampul met bloed van de populaire paus ingemetseld. Kort voor zijn dood werd het afgenomen. Twee bedevaartgangers knielen eerbiedig neer.

Gebak

Wadowice, de niet ver van Krakau gelegen geboorteplaats van Karol Jozef Wojtyla, profiteert mee van de cultus rond zijn persoon. „Hier begon het allemaal”, meldt een bord bij de ingang van het stadje triomfantelijk. Voor vreemdelingen in Polen volgt een toelichting. „De zalige Johannes Paulus II.”

Zijn geboortehuis, nu een museum, staat in de steigers voor een grondige renovatie. De expositie is verplaatst naar een huis 100 meter verderop. Daar zien bezoekers het bedje waarin de paus als baby sliep, de latten waarop hij skiede en tal van andere attributen. Foto’s en informatiepanelen completeren het beeld van een onmiskenbaar intrigerende persoon.

Het restaurantje aan het marktplein serveert het gebak dat Johannes Paulus II in een toespraak roemde als het beste baksel uit zijn geboorteplaats. Boven de ingang van de basiliek hangt zijn portret. Het hoofd in hemelsblauw, omgeven door een lichtkrans. Ook op deze doordeweekse middag is de kerk gevuld. Voornamelijk met pelgrims van elders, die een bezoek aan het museum combineren met een mis in de kerk waar eens de jonge Wojtyla zijn plaats zocht. Een deel zal na de mis doorreizen naar Krakau. Om te bidden bij het bloed van de grote Johannes Paulus II en daarbij rust te zoeken.

Johannes Paulus II (1920-2005) kwam ter wereld als Karol Jozef Wojtyla in het Poolse stadje Wadowice. Een loopbaan als geestelijke lag niet voor de hand. De jonge Karol, die op negenjarige leeftijd zijn moeder verloor, was een fanatiek sportbeoefenaar, speelde niet onverdienstelijk toneel en lag goed bij de meisjes. Toch besloot hij na afronding van het lyceum theologie te gaan studeren aan de universiteit van Krakau. Op 1 november 1946 werd hij tot priester gewijd, twee jaar later behaalde hij in Rome zijn doctoraat in de theologie.

Binnen de kerk maakt hij snel carrière. Hij nam deel aan het Tweede Vaticaans Concilie en werd op 13 januari 1964 tot aartsbisschop van Krakau gewijd. Drie jaar later promoveerde de hoogleraar in de ethiek tot kardinaal, op 16 oktober 1978 werd hij verkozen tot paus – de eerste niet-Italiaanse paus na de uit de Nederlanden afkomstige Adrianus VI (1522-1523). Johannes Paulus II was ook de eerste paus die de wereld in trok. Gedurende zijn pontificaat bezocht hij zo’n 150 landen. Zijn eerste bezoek als paus aan Polen, in juni 1979, bracht miljoenen landgenoten op de been. Op de achtergrond speelde hij een belangrijke rol bij het ontstaan van de vrije Poolse vakbond Solidarnosc en de val van het communisme. Hij sprak zich ook uit tegen materialisme en ongebreideld kapitalisme.

Op 13 mei 1981 schoot de 23-jarige Turk Mehmet Ali Agca de paus neer op het plein voor de Sint-Pieter. Johannes Paulus II overleefde de aanslag en bezocht de dader later in de gevangenis. Het motief voor de aanslag bleef onduidelijk. Op 12 mei 1982 volgde in het Portugese Fatima een tweede aanslag, zonder het beoogde resultaat. In 1984 initieerde de Poolse paus de Wereldjongerendagen, om de jeugd meer bij de kerk te betrekken. Waar mogelijk bevorderde hij ook de Mariadevotie en de heiligenverering. Zo’n 1300 overleden rooms-katholieken verklaarde hij zalig, 460 heilig.

Hoewel zijn gezondheid steeds brozer werd, besloot Johannes Paulus II niet af te treden. Hij wilde in eigen persoon laten zien dat het lijden tot het leven behoort. Op 2 april 2005 overleed hij in zijn privé­appartement in het Vaticaan. Polen was na zijn overlijden in diepe rouw. In Brazilië, het grootste rooms-katholieke land ter wereld, werd een rouw­periode van zeven dagen afgekondigd. Godsdienstige en politieke leiders over de hele wereld betuigden hun deelneming. De begrafenis van Johannes Paulus II werd een van de grootste rouwplechtigheden uit de moderne geschiedenis. Miljoenen pelgrims kwamen naar Rome, miljarden wereldburgers volgden de uitvaart via radio en tv.

Al tijdens de begrafenis vroegen pelgrims Johannes Paulus II heilig te verklaren. Op 1 mei 2011 verklaarde paus Benedictus XVI zijn voorganger zalig, op basis van een aan hem toegeschreven wonder. Zijn grafmonument werd verplaatst naar de Sint-Pietersbasiliek. Het wachten is nu op een door de Congregatie voor de Heilig- en Zaligsprekingsprocessen erkend tweede wonder. Dan kan Johannes Paulus II heilig worden verklaard. Voor zijn Poolse landgenoten is hij dat al. In het hele land wordt hij als Messias vereerd.

Dit is het eerste deel van een tweeluik over rooms-katholicisme in Polen. Het tweede deel verschijnt woensdag 31 oktober.