Tegelijkertijd gaf woensdag 
door het Duitse constitutioneel hof in Karlsruhe groen licht 
voor het permanente Europees steunfonds (ESM). Overigens 
met de beperking dat voor een verdere verhoging van het fonds de toestemming van de Bondsdag nodig is. Daarmee wordt voorkomen dat Europa zonder instemming van het Duitse parlement kan beschikken over het Duitse belastinggeld.

Verschillen

Door deze ontwikkelingen is de euro voorlopig behoed voor ineenstorting en is tijd gewonnen voor een oplossing van de crisis. Dat biedt ruimte om ons op de toekomst van de euro te bezinnen. Immers is gebleken dat de economieën in de eurozone sterk van elkaar verschillen in economische groei, inflatie, betalingsbalans en overheidsschuld.

Deze structurele verschillen zijn moeilijk te bestrijden, omdat zij een afspiegeling zijn van de cultuur van een land. Er bestaat dan ook gerede twijfel of het mogelijk zal zijn door middel van economische hervormingen de verschillen in economische prestaties zodanig terug te dringen dat de eurozone een succes wordt.

Een monetaire unie is alleen duurzaam voor landen met een vergelijkbare economische ontwikkeling. Want als landen een gemeenschappelijke munt hebben, verliest men de mogelijkheid om verschillen te corrigeren door aanpassingen in de waarde van de wisselkoers. Gebrek aan concurrentievermogen dient dan door loonmatiging te worden bestreden, maar dit duurt veel langer en gaat met hoge werkloosheid gepaard. Een gemeenschappelijke munt werkt dan als een keurslijf, dat juist de verschillen tussen landen vergroot in plaats van afremt.

Studies waar bijvoorbeeld 
VNO-NCW vlak voor de verkiezingen mee in de publiciteit trad, focussen alleen op de hoge kosten van een verandering in de eurozone. Die kosten worden extra hoog voorgesteld, omdat geen onderscheid wordt gemaakt tussen de voordelen van de gemeenschappelijke markt binnen de Europese Unie en de voordelen van de euro.

Het CPB laat echter zien dat de voordelen van het creëren van één markt binnen de Europese Unie als geheel veel groter zijn geweest dan de voordelen van de invoering van de euro. Dit wordt bevestigd door het simpele gegeven dat de economische groei van de landen in de eurozone sinds de euro niet hoger, maar juist lager is geweest dan in de Europese landen die niet tot de eurozone behoren. Een aanpassing van de eurozone is derhalve minder kostbaar dan bovengenoemde studies willen doen geloven.

Positieve effecten

Zelfs in de overigens uitstekende studie van het CPB naar de euro­crisis zitten belangrijke lacunes. Deze studie ziet namelijk geen voordelen in een eigen munt en de mogelijkheid van devaluatie die daardoor geboden wordt.

Uit ervaringen van landen als Argentinië, Mexico, Zuid-Korea en Thailand blijkt echter dat devaluatie wel degelijk belangrijke positieve effecten had op economische groei, betalingsbalans en overheidsschuld.

Een recent voorbeeld is IJsland, dat na 2008 zijn kroon met 50 procent zag devalueren. Een internationale studie die IJsland vergeleek met Ierland en Letland, laat zien dat IJsland zich mede hierdoor beter herstelt dan Ierland, dat 
zijn munt niet kan devalueren, 
en Letland, dat er zelf voor ge­kozen heeft om de koppeling 
met de euro in stand te houden. Als gevolg hiervan is de daling in werkgelegenheid in IJsland veel minder groot dan in de andere landen. Dat is een belangrijk gegeven bij de beoordeling van de vraag of landen met een hoge werkloosheid, zoals Griekenland en Spanje, beter de eurozone kunnen verlaten.

Natuurlijk zijn er op de korte termijn hoge kosten verbonden aan een uittreding van een of meer landen uit de eurozone. Maar als men streeft naar een duurzame en optimale muntunie op de lange termijn, dienen deze kosten minder zwaar te wegen.

Een muntunie is niet bedoeld voor de korte of middellange termijn, maar voor de lange termijn. De vraag is dus wat op de lange termijn de beste garantie is voor een duurzame economische ontwikkeling van de EMU-landen.

De tekenen van een voortgaan op de weg om koste wat het kost de eurozone in de huidige vorm te handhaven, zijn wat dat betreft niet onverdeeld gunstig. Want de politieke voorkeuren en culturen van lidstaten verschillen aanmerkelijk. Daarom is het belangrijk om in overeenstemming met het beginsel van subsidiariteit de verantwoordelijkheden zo laag mogelijk te organiseren.

Geloofwaardigheid

Ook kampt de EU met een gebrek aan geloofwaardigheid. Afspraken die in het verleden werden gemaakt, zijn in de loop van de tijd steeds aangepast. Dat roept de vraag op hoe betrouwbaar de afspraken over verdere integratie zijn. Het straffen van landen die de regels overtreden, blijkt als puntje bij paaltje komt namelijk heel moeilijk, omdat het uitdelen van de straf zelf destabiliserend werkt.

Ook moet er rekening mee worden gehouden dat er meer spanning ontstaat met niet-eurolanden binnen de EU, zoals Engeland en Zweden, die ten koste gaat van de gemeenschappelijke markt binnen de EU als geheel.

Nu er voorlopig weer even rust is op het front van de eurocrisis, is het daarom goed om de voor- en nadelen van veranderingen in de euro zorgvuldig tegen elkaar af te wegen.

De auteur is hoogleraar economie, onderneming en ethiek aan Tilburg University. Reageren? goedbekeken@refdag.nl