Jesaja is een prachtig maar soms moeilijk boek, zegt Rotman, docent Nieuwe Testament aan de Christelijke Hogeschool Ede, in het kantoor van het Centrum voor Bijbelonderzoek in Veenendaal. „Israël is verhard en God zegt dat Hij het nog meer zal verharden. En tegelijk spreekt God over herstel en verlossing voor datzelfde Israël, met het perspectief op een nieuwe hemel en een nieuwe aarde.”

Het is opvallend, aldus Rotman, dat de profeet Jesaja zijn boek begint én eindigt met de rebellie van het volk Israël tegen de Heere. „De opstand van het volk tegen God is een belangrijk thema in dit boek. Het staat in contrast met een ander gegeven, dat we vooral vinden in het tweede deel van Jesaja, waarin heel duidelijk doorklinkt dat God trouw zal zijn. Hier wordt steeds duidelijker dat de Knecht van de Heere de zonde zal wegdragen. Hij zal als een schuldoffer sterven en daardoor verzoening en herstel teweegbrengen.”

Jesaja spreekt over de Knecht des Heeren. Is het terecht dat deze naam op Christus wordt toegepast?

„We doen de oudtestamentische tekst geen recht als we meteen een isgelijkteken zetten. In het boek Jesaja zie je dat Israël is geroepen als knecht, maar dat het volk dat niet waar maakt. Dat doet de Knecht des Heeren wel. In de vier zogenoemde Knechtprofetieën in Jesaja 42-53 zie je dat de Knecht des Heeren als een persoon wordt omschreven en wordt onderscheiden van het volk Israël. De Knecht is niet de personificatie van Israël, maar treedt op als vertegenwoordig van dat volk.

Dit zijn dus wel degelijk teksten met een Messiaans karakter. En het Nieuwe Testament maakt ons duidelijk: wat in Jesaja staat beschreven, is bij Jezus zo gebeurd. Dus ja, het is terecht om te zeggen dat de Knecht des Heeren Jezus is, terugkijkend vanuit de vervulling.”

Zijn er nog profetieën over het volk Israël onvervuld?

„De profetieën van Jesaja zijn deels vervuld in de terugkeer van Israël uit de ballingschap en deels in de komst van Jezus Christus. Maar de heerlijke toekomst die Jesaja beschrijft, dat de heidenen zullen toestromen naar Jeruzalem bijvoorbeeld – dat is nog niet gebeurd. Wat dat betreft ligt er nog heel wat in het verschiet. Het geestelijk herstel van Israël moet nog komen. Als er iets in het boek Jesaja duidelijk wordt, dan is het dat God Zijn volk nooit loslaat. De profetieën zullen helemaal vervuld worden. Die verwachting mogen we hebben.”

Wat is de kern van de boodschap van Jesaja?

„Die is moeilijk samen te vatten. Je ziet dat er meerdere lijnen door het boek lopen. Een belangrijke is de lijn van de heiligheid van God, die in scherp contrast staat met de zondigheid van de mens. En toch houdt God het volk vast. Daar doorheen lopen dan weer andere lijnen: God als de enige God, de Schepper van hemel en aarde, Die de God van Israël is. En de lijn van een verlosser die wordt verwacht. Een Kind dat wordt geboren, een Knecht, een Gezalfde.

Wat mij bij het bestuderen van dit Bijbelboek in het bijzonder heeft getroffen, is de enorme trouw van God. Ik ben opgegroeid met de gedachte dat mensen die God verlaten maar zich bekeren, vergeving ontvangen. Maar in Jesaja zien we dat Israël zich niet heeft bekeerd. Maar tóch zegt God: Ik blijf trouw, Ik zal je verlossen. Dat maakt me stil. God is zo anders dan ik: een God van onvoorwaardelijke trouw en liefde.”

Uit het boek Hooglied wordt binnen reformatorische kerken nauwelijks gepreekt.

„Misschien heeft dat te maken met verlegenheid met de inhoud ervan. Dat is jammer, want in Hooglied wordt op prachtige wijze over de liefde tussen man en vrouw geschreven: hun verlangen naar elkaar, hun verdriet als ze niet samen zijn.

In de christelijke traditie weten we met dat alles niet zo’n raad. Bij seksualiteit denken we vooral aan wat wel en niet mag, terwijl Hooglied het juist vanuit het positieve benadert: zo heeft God de liefde tussen man en vrouw, met inbegrip van de seksualiteit, bedoeld.”

De Kanttekeningen van de Statenvertaling kiezen voor een allegorische uitleg.

„Hooglied is prachtige literatuur, poëzie, en die heeft altijd diepere lagen. Er is méér aan de hand dan alleen een liefdesgeschiedenis. Als je goed naar de tekst kijkt, zijn er zeker Messiaanse lagen te ontdekken. Maar je kunt niet zeggen: deze tekst gaat over Christus en die niet. Je kunt wel in vergelijkende zin spreken, zoals ook Efeze 5 dat doet: de volmaakte liefde tussen man en vrouw is een afspiegeling van de liefde tussen God en Zijn volk, tussen Christus en Zijn gemeente. Dat is de diepere laag van de tekst. Maar vergeet ook de oppervlakte niet.”

Het Centrum voor Bijbelonderzoek organiseert zaterdag in Veenendaal een symposium over Messiaanse toekomstverwachting. Aanleiding is de verschijning van het negende deel van de Studiebijbel Oude Testament (SBOT), over Hooglied en Jesaja. Meer informatie: studiebijbel.nl.