De duizenden die tegen Pinochet plachten te demonstreren zijn inmiddels gereduceerd tot tientallen. Er is een socialistische president, Ricardo Lagos. De media mogen zeggen wat ze willen. En op de chique Avenida Providencia zijn alle toonaangevende winkelketens vertegenwoordigd, van Gucci en Gap tot Starbucks. Chili heeft zich een weg naar de vrije markt weten te banen zonder er halverwege economisch aan onderdoor te gaan, zoals het buurland Argentinië is overkomen. Hoewel de werkloosheid 9,1 procent bedraagt, is de levensstandaard in Chili op die van Costa Rica na de hoogste van Latijns-Amerika. Maar het economische wonder dat uit het 17-jarige regime van Pinochet is voortgekomen heeft bij veel Chilenen de herinnering aan de coup en de mensenrechtenschendingen die erop volgden niet weggevaagd. „Onze overgang naar democratie is nog niet voltooid, zegt president Lagos.

Patricio Aylwin, de man die in 1990 een eind maakte aan het bewind-Pinochet door bij de presidentsverkiezingen de door de dictator naar voren geschoven kandidaat vernietigend te verslaan, denkt dat er van verzoening pas sprake kan zijn „als er een nieuwe generatie komt, als wij allemaal verdwenen zijn.”

Allende werd in 1970 met 36 procent van de stemmen gekozen uit drie kandidaten. Hij voerde hervormingen door die de armen ten goede kwamen, maar de economie schaadden en buitenlandse beleggers afschrikten. Hij haalde zich de vijandschap van het Washington van president Richard Nixon op de hals door grote, door de VS gefinancierde bedrijven te nationaliseren en midden in de Koude Oorlog aan te pappen met het Cuba van Castro. Tijdens de staatsgreep koos hij ervoor zich van het leven te beroven, liever dan in handen te vallen van het leger.

Onder Pinochet zijn ongeveer 3200 mensen om politieke redenen vermoord volgens een waarheidscommissie die werd ingesteld door de civiele regering die Pinochet opvolgde. Onder de slachtoffers zijn 1200 dissidenten die spoorloos verdwenen na te zijn opgepakt. Hun lot is een van de erfenissen waar Chili nog altijd mee worstelt. Chili verkeert in dezelfde situatie als zoveel andere voormalige dictaturen. Men wil graag de open plekken in de recente geschiedenis opvullen en verdergaan, maar weet niet goed hoever vergeving moet reiken.

Lagos maakt zich sterk voor een plan om de slachtoffers of hun nabestaanden te compenseren en sterk verlaagde straffen te geven aan schenders van mensenrechten die bereid zijn openheid van zaken te geven. De families en mensenrechtengroepen zien daar echter niets in, zij denken dat het plan er vooral op gericht is om de daders vrijuit te laten gaan. Lagos spreekt dat tegen en wijst erop dat meer dan 300 militairen en ex-militairen in staat van beschuldiging zijn gesteld en dat zelfs Pinochet terecht heeft gestaan, tot de zaak vorig jaar om medische redenen werd geseponeerd. De president erkent echter ook dat zijn voorstel, dat nog door het congres moet worden goedgekeurd, niet het einde van het verhaal is, maar slechts een stap. „Dit is een hoofdstuk dat niet zal aflopen.”

Volgens Aylwin vormen de verdwijningen zo’n hoofdstuk - „een open wond in onze gemeenschap die geheeld moet worden.” Inspanningen van de rechtbanken en drie opeenvolgende civiele regeringen om de slachtoffers op te sporen hebben echter pover resultaat gehad. Slechts zo’n 200 lichamen zijn gevonden en 192 geïdentificeerd. Een enkele keer wordt er resultaat geboekt. In 2001 kwamen de strijdkrachten met de verrassende bekentenis dat er 151 lichamen in zee zijn gegooid. De namen werden bijgeleverd. Achteraf bleek de informatie echter niet erg accuraat. Vier van de personen op de lijst werden uiteindelijk in graven teruggevonden.

Aanhangers van Pinochet zeggen dat de mensenrechtenschendingen grotelijks worden overdreven en dat de tegenstanders van het militaire regime gewoon niet willen zien hoe slecht de regering van Allende presteerde. „Ze proberen de geschiedenis te herschrijven”, zei senator Sergio Romero in een interview.

Ten tijde van de staatsgreep was de inflatie huizenhoog gestegen en begon er gebrek te ontstaan aan primaire levensmiddelen. Politiek geweld was aan de orde van de dag en Allendes tegenstanders beweerden dat de president honderden gewapende Cubaanse activisten het land binnen liet komen - een beschuldiging waarvoor nooit enig bewijs is geleverd.

Romero stelt dat het militaire regime een vrije-marktstelsel heeft geïntroduceerd dat essentieel was voor de groei en ontwikkeling van Chili. De drie burgerregeringen die daarna zijn gevolgd hebben dat economische beleid voortgezet, zei hij, waardoor „we nu een land hebben dat beter af is dan vele andere.”

De burgerbestuurders worden beperkt door een politieke erfenis uit het tijdperk-Pinochet: de grondwet die het militaire regime in 1980 heeft aangenomen. Deze verbiedt de president militaire bevelhebbers te ontslaan en reserveert 4 van de 48 senaatszetels voor gepensioneerde militairen. Pogingen de grondwet te wijzigen worden door rechts geblokkeerd.

Pinochet leeft intussen teruggetrokken in zijn villa in Santiago of op zijn boerderij bij de kust. De laatste keer dat hij het land verliet, in 1998, kwam hij in Londen onder huisarrest te staan vanwege een Spaans verzoek om zijn uitlevering. Na zestien maanden kon hij naar huis terugkeren omdat artsen hadden verklaard dat hij geestelijk en lichamelijk niet tegen berechting bestand was. Op 4 juli 2002 gaf Pinochet zijn zetel in de senaat op, waarmee een formeel einde kwam aan zijn politieke loopbaan. Volgens zijn medewerkers heeft de 87-jarige generaal een pacemaker, lijdt hij aan diabetes en artritis en is hij sinds 1998 getroffen door zeker drie lichte attaques. De diagnose dat hij lijdt aan een lichte vorm van dementie was voor het hooggerechtshof aanleiding hem vorig jaar te vrijwaren van rechtsvervolging.

Dit is het tweede deel in een drieluik over de andere 11e september: de militaire coup in Chili van 11 september 1973.