De wet geeft de volgende definitie van een gift: „bevoordelingen uit vrijgevigheid en verplichte bijdragen waar geen directe tegenprestatie tegenover staat.” Uiteraard moet de ontvanger van de bijdragen en contributies wel een door de Belastingdienst erkende algemeen nut beogende instelling (ANBI) zijn, of een steunstichting van een lokale vereniging die aan alle fiscale regels voldoet. De enige voorwaarde waar de bijdrage dan aan moet voldoen, is dat er tegenover de gift geen directe tegenprestatie mag staan. Bekend is bijvoorbeeld het programmablad van een omroep: de contributie van een omroep voor zover die ziet op het wekelijkse programma­blad is niet aftrekbaar. De omroepbijdrage zelf wel.

In een grijs verleden stond hier in de wet in plaats van „bijdrage” de omschrijving „kerkelijke belastingen.” Deze hadden immers een min of meer verplicht karakter. In de praktijk bleek dat de meeste kerken geen kerkelijke belastingen meer hieven, en daarom is deze term geschrapt.

Om discussies te voorkomen, werd aanvankelijk gekozen voor de term „al dan niet verplichte bijdragen”, en vanaf 2001 voor de term „verplichte bijdragen.” Kerkelijke belastingen –voor zover die nog bestonden– konden hier dus onder vallen. Vrijwillige bijdragen zijn sowieso al echte giften.

Zoals gezegd mag er geen tegenprestatie tegenover de bijdrage staan. Dit laatste bleek bij een zaak voor de Hoge Raad op 7 november 2003. Giften aan een steunstichting van een school door ouders waren niet aftrekbaar. De reden voor deze weigering was niet gelegen in het feit dat de gift (min of meer) verplicht was. De reden lag in het feit dat de kinderen van de ouders door deze gift iets terugkregen. De school kon de giften immers besteden aan verbetering van het school­gebouw of het onderwijs.

In een zaak voor het gerechtshof Den Bosch ging het over iemand die lid was van een boeddhistisch kerkgenootschap (in juridische zin). Hij kon zijn contributies aan het kerkgenootschap in aftrek brengen. De inspecteur had nog aangevoerd dat het kerkgenootschap de contributies juridisch kon opeisen. En de giftenaftrek was volgens hem alleen bedoeld voor vrijwillige of moreel verplichte bijdragen. Het gerechtshof deelde deze visie echter niet en verklaarde dat de belastingplichtige de giften­aftrek terecht had geclaimd.

Zo bezien kunnen particulieren allerlei verplichte betalingen aan ANBI’s (ook als die geen vrijwillig karakter hebben) als aftrekbare gift opvoeren. En dan kan inmiddels ook worden gedacht aan de zogenoemde dertiende penning.

De Stichting Beheer Kasteel Renswoude wil deze uit de middeleeuwen stammende belasting gaan innen bij tientallen inwoners van het Utrechtse dorp Kamerik. Boerenorganisatie LTO Noord afdeling Woerden meldde onlangs dat ruim dertig inwoners van Kamerik gezamenlijk voor meer dan 
1 miljoen euro zijn aangeslagen. LTO Noord komt samen met de Stichting Dertiende Penning uit Kamerik tegen de heffing in het geweer.

De dertiende penning lijkt vooralsnog een verplichte bijdrage te zijn, althans de rechthebbende –de stichting– meent dat zij het recht heeft deze archaïsche heffing te gaan innen. De vraag zou nog op kunnen komen of inwoners van Kamerik die een aanslag hebben gehad, geen tegen­prestatie hebben ontvangen van de stichting. In de middeleeuwen was dat wellicht het geval, want toen gold de dertiende penning als toegangskaartje tot de grond. Die grond was niet meer in handen van de leenheer, maar hij was wel degene die toestemming moest geven voor iedere grondoverdracht, en eenieder die deze toestemming kreeg, moest hem een vast bedrag betalen.

Die toestemming van de leenheer is al lang uit beeld verdwenen. De dertiende penning bestaat nog altijd, maar er is dus geen sprake meer van een tegenprestatie. Daarmee zijn er heel goede argumenten om de dertiende penning aan de kasteelstichting af te trekken als gift in de aangifte inkomstenbelasting.

De reguliere giftenaftrek voor particulieren is beperkt tot 10% van het netto-inkomen. Het jaarlijkse drempelbedrag is 1% van het netto-inkomen. Uiteraard moet de kasteelstichting dan wel een ANBI zijn.

Uit de ANBI-lijst van de Belastingdienst blijkt dat dit inderdaad het geval is. De stichting is zelfs een culturele ANBI. In dat geval kan de nieuwe ”multi­plier” (25 procent extra aftrek voor giften tot 5000 euro) de aftrekpost voor de inkomstenbelasting nog vergroten.

Voor ondernemers (zoals boeren) kan de dertiende penning over de bedrijfsgrond ook aftrekbaar zijn, maar in de praktijk wordt dat wel lastiger. Normaliter moet dit soort kosten immers bij de waarde van de grond worden gevoegd, en dan kan er hooguit voordeel worden behaald via extra afschrijvingen. In de praktijk kan er niet altijd (volledig) worden afgeschreven op onroerend goed. Het ligt voor deze ondernemers bovendien aanzienlijk minder voor de hand om de dertiende penning ook nog eens in aftrek te brengen onder het kopje giftenaftrek.

De auteur is werkzaam bij HVK Belastingadvies.