Volgens de rooms-katholieke schrijver Léon Bloy (1846-1917) was Napoleon een goddelijk gezant op aarde, „een heraut van de Heilige Geest.” In een overspannen, gevaarlijk nationalistisch maar schitterend proza krijgt de keizer goddelijke allures aangemeten. „Napoleon is het Gezicht van God in de duisternis.” Bloy tekent Napoleon als een bovennatuurlijk wezen, „onverklaarbaar en, zo goed als zeker, de onverklaarbaarste van alle mensen, want hij is, vooral en bovenal, de Voorafbeelder van HEM die komen moet en die misschien niet meer zo ver weg is, een voorafbeelder en voorloper heel dicht bij ons en die op zijn beurt betekenis ontleent aan alle uitzonderlijke mensen die hem in de loop der tijden zijn voorgegaan.” Het boek ”L’âme de Napoleon” werd geschreven in 1912, vlak voor de Eerste Wereldoorlog.

Na de Tweede Wereldoorlog, in 1947, publiceerde de Nederlandse historicus Jacques Presser (1899-1970) zijn monumentale biografie over ”l’Empereur”. Het idee voor dit boek ontstond door vooroorlogse discussies over de vraag of er een parallel bestaat tussen Stalin en Napoleon. In de sfeer van een opkomend nazi-Duitsland met nog een tiran, Hitler, schreef Presser zijn aanklacht tegen de Franse tiran.

Zijn boek laat zich lezen als een diepgravende ontmythologisering van Napoleon, een kruistocht tegen blinde vereerders. Napoleon verschijnt als de man die de verworvenheden van de Franse Revolutie te grabbel heeft gegooid en honderdduizenden slachtoffers maakte. Een citaat ter illustratie, genomen uit de passage na de Russische veldtocht: „Een heel legioen van geschiedschrijvers staat ook hier in ’t gelid, om de oppermens, die zijn stuiptrekkende armee in de steek laat, schoon te wassen. De soldaat crepeert, de keizer glijdt in zijn slede weg naar het veilige Frankrijk en achter hem klinkt het applaus op van de getrouwen: „Als generaal had hij zijn plicht gedaan”, meent de zachtmoedige Max Lenz, een uitspraak die na de ondergang van een half miljoen soldaten wel wat bevreemdt.”

In deze kritische lijn schrijft ook de eigentijdse Engelse historicus Paul Johnson (geb. 1928). Evenals Presser pleit hij ervoor Napoleon te ontdoen van romantische mythes. Johnson ziet een veldheer die de meest verwoestende oorlogen over Europa ontketent die het continent ooit had gekend. Bovendien, de afkeer van Bonaparte speelt een doorslaggevende rol in het ontstaan van een Duits nationalisme, dat op zijn beurt een agressief karakter zou krijgen, aldus Johnson. Dit werd bevorderd door de Franse beslissing om de keizer te presenteren als nationale held. „De Eerste Wereldoorlog was het soort totale oorlog waar de methoden van Bonaparte op voortuitliepen.” Er ontstond met Napoleon een nieuw type ideologische dictator, eerst in Rusland, vervolgens in Italië en ten slotte in Duitsland en in vele kleinere landen daarna.

Intussen valt er weer van alles af te dingen op een parallel tussen Hitler en Napoleon. Dr. Elze Kuikens, die een weblog over de keizer en diens relatie met Gelderland bijhoudt: „Natuurlijk is het zo dat de macht in handen van enkel Napoleon op een gegeven moment ook van hem een dictatoriaal figuur maakte. Enkele van zijn directe tegenstanders kwamen op galeiboten of in Frans-Guyana terecht, maar geen concentratiekampen, geen Vernichtungslager, geen angst en terreur op straat en in de harten van mensen.”

Napoleon met Hitler vergelijken, gaat inderdaad nogal ver. Tegelijk zijn de Fransen er in de negentiende eeuw goed in geslaagd een mythologisering rond zijn persoon op gang te brengen waardoor je makkelijk vergeet dat deze man over lijken ging. Dat is het gevaar van alle geschiedschrijving die zich verliest in bewondering en romantisering.

Reageren? beeldenstorm@refdag.nl