De indrukwekkende bibliotheek van Lambeth Palace ademt historie. Het gebouw is onderdeel van de Londense residentie van de aartsbisschop van Canterbury. Het hoofd van de Anglicaanse Kerk heeft zijn woon- en werkpaleis aan de rivier de Theems, schuin tegenover de parlementsgebouwen.

In de bibliotheek staan langs de wanden hoge kasten gevuld met rijen folianten, de ene nog ouder dan de andere. Het oudste document dat de bibliotheek in bezit heeft stamt uit de 9e eeuw.

Deze weken laat de bibliotheek het licht in het bijzonder op één boek vallen: het Book of Common Prayer. Dit jaar wordt herdacht dat dit handboek voor de liturgie in de Anglicaanse Kerk 350 jaar bestaat, vertelt Hugh Cahill, een van de samenstellers van de expositie en tweede bibliothecaris van de Lambeth Palace Library. De tentoonstelling –te zien tot 14 juli– kreeg de titel ”Royal Devotion” mee, oftewel ”Koninklijke devotie. De monarchie en het Book of Common Prayer”.

Het liturgieboek –ook wel afgekort tot BCP– is een uitvloeisel van de afscheiding van de Anglicaanse Kerk van de Rooms-Katholieke Kerk in 1534. De breuk leidde tot een versobering, een zekere protestantisering, van de inrichting van de kerkdienst en het terugdringen van het Latijn.

Er bleven echter veel verschillen in de liturgie. Dat bracht aartsbisschop Thomas Cranmer (1489-1556) ertoe het handboek op te stellen. Maanden werkte Cranmer in een van de vertrekken van Lambeth Palace aan de eerste editie van het BCP. „In 1549 verplichtte koning Edward VI alle kerken in Engeland om dit boek in hun kerkdiensten te gebruiken”, vertelt Cahill wijzend op een editie uit 1549 in een van de vitrines.

Puriteinen

Het BCP bleef jarenlang een punt van discussie. Voor de een was het boek nog veel te rooms-katholiek, anderen wilden juist meer ceremonie, zo laat de bibliothecaris aan de hand van verschillende publicaties zien. Vooral de puriteinen waren fel gekant tegen het Prayerbook. Cahill: „Zij waren bijvoorbeeld tegen de gebeden voor de doden en het slaan van kruisjes.”

Het verzet ergerde aartsbisschop William Laud (1573-1645), die strikt vasthield aan het gebruik van het BCP. Veel voorgangers verloren in deze tijd hun post –of zelfs hun leven– door zijn bloedige optreden. Uiteindelijk verloor Laud zelf de strijd. Hij werd –net als koning Charles I– geëxecuteerd. In de expositie is een prachtige ivoren avondmaalsbeker te zien die Laud kort voor zijn dood in 1645 zou hebben gebruikt.

Laud maakte het niet meer mee dat de Nederlandse vertaling van het BCP verscheen. Cahill: „Laud ontdekte dat in de Engelse gemeenten in Nederland het Book of Common Prayer slecht werd gebruikt. Hij hoopte dat een vertaling in het Nederlands zou helpen. De eerste vertaling verscheen in 1645, na de executie van Laud.” Die vertaling is te zien in de boeiende expositie.

In 1662 kwam er een eind aan jaren van discussie over het BCP. Koning Charles II bepaalde bij wet dat het BCP voortaan gebruikt moest worden in de eredienst. De uitgave van 1662 ligt in de hoofdvitrine van de Londense expositie.

Even verderop in de tentoonstelling is opnieuw een link naar Nederland te vinden. Daar ligt een verslag van de kroningsceremonie van stadhouder Willem III en zijn vrouw Mary tot koning en koningin van Engeland in 1689. Cahill: „De ceremonie was te weinig protestants naar de zin van Willem, maar hij heeft het ondergaan. Al was de dienst wel op verschillende punten aangepast.”

Cahill heeft samen met BCP-kenner Brian Cummings in de archieven vooral gezocht naar boeken en documenten die de nauwe band tussen kerk en de Engelse monarchie tonen. In de laatste vitrines zijn daar mooie voorbeelden van te vinden, zoals een verslag van de doop van de latere koningin Victoria in 1841, een brief van de vader van de huidige koningin Elizabeth aan de aartsbisschop in verband met zijn huwelijk, en het BCP van kroonprins Charles, dat de prins speciaal voor de expositie uitleende. Charles is een groot liefhebber van het BCP.

William en Kate

Veel bezoekers van de expositie staan extra lang stil bij de orde van dienst voor het huwelijk van prins William en Kate Middleton, die vorig jaar in Londen trouwden. Het is de liturgie die aartbisschop Williams gebruikte tijdens de dienst in de Westminster Abbey.

Zijn assistent voorzag de orde van dienst van aanwijzingen. Dat leidt tot cryptische kanttekeningen zoals: „- C’s R/H TO YOU. - YOU TO PR. W. - They turn inwards.” Oftewel: Catherine geeft haar rechterhand aan de aartsbisschop, die legt haar hand vervolgens op die van prins William, waarop de twee naar elkaar toedraaien.

Dat alles onder het toeziend oog van koningin Elizabeth, het hoofd van de Anglicaanse Kerk. Het kringetje is klein.

www.lambethpalacelibrary.org