Dat Europa op het punt van breken staat is duidelijk. Zo als het nu gaat kan het niet veel langer verder gaan. Geen van de blusmaatregelen voor het bestrijden van de schuldencrisis is succesvol gebleken.

Sterker nog, er is een ongelooflijke hoop goed geld naar kwaad geld gegaan en dat heeft ertoe geleid dat het vertrouwen van grote delen van de Europese bevolking in het voortbestaan van de gemeenschap ernstig is aangetast, zo niet compleet is verdwenen.

In korte tijd is daarom het inzicht ontstaan dat Europa alleen levensvatbaar kan blijven functioneren als het de grote sprong voorwaarts maakt naar volledige Europese integratie. Vooral in Duitsland verschijnen er momenteel berichten dat de Europese regeringsleiders opdracht hebben gegeven aan het viermanschap Van Rompuy (president Europese Raad), Barroso (voorzitter Europese Commissie), Juncker (president eurogroep) en Draghi (president ECB)) om een ”masterplan Europese integratie” te ontwerpen dat in het voordeel van –en dus aantrekkelijk voor– burgers moet zijn, in plaats van het institutionele en bureaucratische Europa dat welbekend is en niet langer voldoet.

Naar verluidt moet het plan uit vier onderdelen bestaan en moeten de uitgangspunten en contouren ervan al eind juni gepresenteerd worden, net op tijd –maar misschien ook niet– om de val van Spanje en daarmee van Zuid-Europa te kunnen verhinderen.

De grote vraag is of Europa bluft of serieus aan de slag wil gaan. Het viermanschap is niet officieel geïnstalleerd. Er is geen openbare agenda. Een helder mandaat is er niet. Alleen de vier onderdelen van het plan zijn duidelijk, maar kunnen slechts het wensdenken van Duitsland weerspiegelen. De nog ongeschreven opdracht luidt het tot stand brengen van een daadwerkelijke economische unie, een bankenunie, een fiscale unie en een politieke unie. Het gaat vooral om visie; om aantrekkingskracht.

Ten aanzien van de Europese economie moeten er op korte termijn plannen ontwikkeld worden die de groei bevorderen en dan vooral de Europese werkgelegenheid. De werkloosheid is met 11 procent torenhoog en snel stijgend. Sociale vangnetten moeten verregaand worden geharmoniseerd ter bevordering van werk en inkomen, dus niet als besparing. De noodzaak van structurele hervormingen is hoog. Kennis en innovatie moeten als motor gaan functioneren.

Het creëren van een bankenunie is een opvallende stap, bestaande uit twee onderdelen. Ten eerste het volledig centraliseren op Europees niveau van het toezicht op banken. Ten tweede het onderbrengen van alle noodfondsen in deze bankenunie ter redding van de financiële sector. De uitdaging van een bankenunie is enorm. Gemakkelijk ontstaat het beeld van de grote verdwijntruc van schulden.

Dan is er de fameuze fiscale unie. Die moet gaan bestaan uit strakke begrotingsdiscipline en automatische sancties, uit verregaande harmonisering van de lidstatelijke belastingregimes en uit een gezamenlijke garantstelling voor de afzonderlijke staatsschuld van de lidstaten. Daarmee komen de tot nu toe door Duitsland afgewezen euro-obligaties weer op tafel, echter nu in de context van het grotere geheel van integratie.

Het vaagst is de berichtgeving over de wenselijkheid en uitwerking van een Europese politieke unie. Komt er een rechtstreeks gekozen regering en parlement? Hoe ziet een politiek systeem eruit dat mensen het vertrouwen geeft dat zij goed vertegenwoordigd zijn en worden?

Er bestaan vele en uiteenlopende opvattingen over de democratie, maar is er een die in het veelzijdige, veelkleurige en taalongelijke Europa kan werken? Het Amerikaanse model is hier misschien een optie, met het uiteindelijke oog op wereldpolitieke –westerse– integratie.

Hoewel nog volstrekt onduidelijk is of Europa de grote sprong voorwaarts wil en kan maken, lijkt vooral Duitsland op voorhand te accepteren dat een nieuwe visie op Europa afhakers met zich mee zal brengen. Nu al staan Engeland en Tsjechië aan de zijlijn. In plaats van Europa verder uiteen te laten vallen wil Duitsland zich richten op de aanhakers. Zo ontstaat er wederom een tweedeling, namelijk tussen degenen die geloven in de voordelen van een geïntegreerd Europa en degenen die zelfstandig beter af denken te zijn.

Hoe dan ook zal de kaart van Europa er binnenkort anders uitzien dan nu in de aardrijkskunde boekjes van onze kinderen staat. De kernvraag zal zijn of het nieuwe Europa beter voor hen zal zijn dan het oude. Alles draait om de schuldenberg. Als die weggewerkt kan worden ten gunste van burgers, ontstaat er ruimte voor gezamenlijke welvaart en individueel welzijn. Dan is er sprake van een burgereconomie. En daar draait het om.

De auteur is hoogleraar bedrijfskunde aan Nyenrode Business Universiteit.