Rutger Bregman (1988) studeerde aan de universiteiten van Utrecht en Los Angeles. Hij schrijft voor nrc.next, Het Parool, de Volkskrant, Trouw en De Groene Amsterdammer. „Als me vroeger werd gevraagd of ik ook dominee wilde worden, trok ik een lelijk gezicht”, schrijft hij. „Maar misschien heb ik toch mijn roeping gemist. Deze samenleving heeft gebrek aan dominees – zingevende leidsmannen die niet op zoek zijn naar wat ons verdeelt, maar naar wat ons bindt.” Atheïst Bregman wil als historicus dan ook „een soort dominee” zijn: „hij handelt niet alleen in triviale feitjes, maar is ook een zedenmeester en inspirator.”

”Met de kennis van toen” bevat opstellen die actuele problemen plaatsen tegen de achtergrond van het verleden. Een deel ervan verscheen in nrc.next en Het Parool. Bregman boeit en prikkelt. Steeds daagt hij lezers uit mee te denken over allerlei interessante parallellen. Tussen Breivik en Himmler bijvoorbeeld. Breivik is geen psychoot maar een wereldverbeteraar, verblind door z’n eigen ideologie. Hetzelfde geldt voor Himmler: 
ook hier geen psychopaat, maar een ideoloog voor wie uitroeien van de Joden een morele plicht was.

Of het nu gaat over de vergrijzing, de celebritycultuur, de PVV of de Poolse immigranten: de Utrechtse historicus duikt het verleden in op zoek naar parallellen en verschillen. Hij vergelijkt de „Haagste komedie” met de Griekse tragedie: „Ondanks de grote verschillen tussen Athene toen en Den Haag nu lijkt er wel één belangrijke overeenkomst: populisme is de cruciale factor.” Bregman omschrijft het huidige bestel als „theaterdemocratie”, waarin de burgers passief toekijken wat er gebeurt op het toneel. „Als we het stuk mooi vinden, gooien we met bloemen en roepen we om meer. De politici mogen nog even blijven zitten. Maar als het ons niet bevalt, en dat is meestal zo, dan pakken we onze rotte tomaten en gooien die woedend naar de spelers.”

Vroeger was alles toch wel beter. O ja? Bregman haalt de zweep over dat populaire idee en legt het mechanisme erachter bloot: politici, journalisten en sociologen gebruiken het verleden als een onbeschreven blad om hun redeneringen tegen af te zetten. Er wordt een fenomeen geconstateerd, dat wordt als slecht gewaardeerd, waarna het verleden het tegenovergestelde etiket krijgt opgeplakt. In de trant van: „Het gaat slecht met de bejaardenzorg, vroeger keken mensen nog naar elkaar om.”

Intussen houden professionele historici zich afzijdig van de actualiteit, bang als ze zijn voor anachronismen. Omdat zij zich afkeren, „kunnen amateurs straffeloos blijven fantaseren over hun mythische verleden.” Maar Bregman is niet bang voor de actualiteit. Hij grossiert in stevige typeringen. Cohen zwamt en stottert, hij is een „dove opa van een generatie die opgroeit zonder verhalen.” De proloog van het boek lijkt wel een politiek pamflet. Beschaafde politici van VVD-, CDA-, en PvdA-huize, ze krijgen er allemaal van langs omdat ze „blijven vissen in de troebele vijver van het rechtse ressentiment.” Dicht aanleunen tegen de actualiteit maakt geschiedenis spannend, maar ook kwetsbaar. De opmerkingen over de „grauwe machtspolitiek” van de VVD en het CDA zijn alweer gedateerd, nu het kabinet demissionair is.

Boekgegevens

”Met de kennis van toen. Actuele problemen in het licht van de geschiedenis”, door Rutger Bregman; uitg. De Bezige Bij, Amsterdam, 2012; ISBN 978 90 234 7212 4; 256 blz.; € 18,50.