De biograaf heeft zich teveel vereenzelvigd met Jacob Revius (1586-1658), zo blijft prof. dr. J. W. Renders uit Groningen aanhouden. Hij onderbouwt dat met Revius’ strijdschriften tegen de Rooms-Katholieke Kerk. Daarbij zou De Bruijn niet alleen de paus de antichrist noemen, maar ook Hitler.

Dat laatste berust op een onjuiste lezing van het proefschrift, vindt De Bruijn. „Sorry, dat moet ik wel even kwijt”, zegt ze. „Ik heb geprobeerd aan te geven dat de paus voor veel zeventiende-eeuwse schrijvers ongeveer hetzelfde gevoel opriep als men nu bij Hitler heeft.”

Brede opzet

Promotor prof. dr. E. M. P. van Gemert sprak De Bruijn, ook namens de tweede promotor, prof. dr. F. P. van Oostrom, toe. Ze zei blij te zijn dat ze haar studenten nu eindelijk een nieuwe biografie te lezen kon geven in plaats van de laatste Reviusbiografie uit 1895. De vuistdikke biografie van De Bruijn (uitg. Boekencentrum, Zoetermeer; 660 blz.) is de opvolger.

De Bruijn kreeg na haar afstuderen de kans om te promoveren maar sloeg die af, zo vertelde prof. Van Gemert. Neerlandica prof. dr. M. A. Schenkeveld-Van der Dussen „slaagde er niet in je te verleiden tot onderzoek naar poëzie van gereformeerde predikanten. Je koos eerst voor journalistiek bij het Reformatorisch Dagblad. Maar Schenkeveld wachtte geduldig en gaf je de laatste zet tijdens een interview in 2002.”

Van Gemert prees de brede opzet van het werk om Revius niet louter als predikant of dichter weer te geven. Ook het Latijn, onontbeerlijk voor goed onderzoek, maakte de promovenda zich eigen. Het bronnenonderzoek bracht haar niet alleen in tal van Nederlandse archieven, maar ook in Parijs en Oxford. Verder ontdekte ze tot nu onbekende gedichten en brieven. „Je had het manuscript toen net ingeleverd bij de onderzoekscommissie. De gedichten die je vond in Arnhem brachten niets nieuws, maar konden wel mee in het boek.”

Humanist

Revius was een humanist. De promovenda heeft van hem een calvinist gemaakt in de lijn van de Reformatie. Dat stelde prof. dr. F. A. van Lieburg, historicus aan de Vrije Universiteit te Amsterdam. Hij zette daarom vraagtekens bij de titel van het boek, ”Eerst de waarheid, dan de vrede”. Volgens hem gaat het bij Revius niet eerst om de waarheid, het calvinisme, en dan pas om de vrede, het humanisme.

De Bruijn ging daar niet in mee. De boektitel impliceert volgens haar geen rangorde bij Revius. Verder hield ze vast aan de calvinistische kant van Revius. „De grote lijn bij hem is de theologie. Die staat bovenaan en die bepaalt hoe hij als humanist te werk ging.”

Merkwaardig spanningsveld

Historicus dr. H. J. M. Nellen, bijzonder hoogleraar aan de Erasmus Universiteit te Rotterdam, ontdekte bij het doornemen van het boek een „merkwaardig spanningsveld” bij Revius. „Hij stond een rationele benadering van de Bijbel voor, maar die benadering bracht zijn gereformeerde theologie in gevaar. Was dat een innerlijke gespletenheid, een onzekerheid, of is dat spanningsveld terug te voeren op de verschillende lezersgroepen die hij wilde bedienen?”

Volgens dr. De Bruijn las Revius de Bijbel enerzijds als filoloog, als taalkundige. „Aan de andere kant was hij zeer bewust van het feit dat de ware betekenis van de Bijbeltekst helder wordt als de Geest het verstand verlicht.” Daarin ziet ze het spanningsveld voor de lezer opdoemen.

Het werk van de Heilige Geest is bijna niet te vangen in de biografie, want niemand kan dat wetenschappelijk toetsen, vervolgde De Bruijn. „Revius wilde alle kennis toepassen bij exegese en tegelijkertijd vasthouden aan het inzicht dat God geeft. Hij geloofde dat het inzicht wordt gegeven aan degene die daar God om bidt. En dan draaide Revius het wel eens om en werden zijn eigen inzichten de goddelijke waarheid.”

Het proefschrift van 660 pagina’s is uitgegeven bij Uitgeverij Boekencentrum en kost 34,90 euro.