Een museum waarvoor je als bezoeker een dag of wat nodig hebt, dat is Tefaf op het eerste gezicht; in werkelijkheid gaat om de belangrijkste kunstbeurs ter wereld waar elk stuk, op dat van Da Vinci (1452-1519) na, te koop is.

Voor de vaste bezoeker is er op het eerste gezicht weinig verrassends. Weer de indeling in diverse paviljoens: painting, modern en design bijvoorbeeld; en ook dit jaar de onvermijdelijke lakeien in rood jacquet, de zalmsandwiches en de prijskaartjes met vier, vijf, zes nullen. Maar voor de meeste gasten blijft Tefaf een feestje. En reden tot feest is er, niet alleen vanwege het zilveren jubileum; ook de handel trekt weer aan. Zo stegen wereldwijd de kunstverkopen in 2011 met 7 procent; een toename van 63 procent ten opzichte van beurscrisisjaar 2009, aldus de beursorganisatie.

Net als vorig jaar is alleen het onder deel ”paper” niet op de begane grond te vinden. Via een trap, bekleed met lichtblauw tapijt, komt de bezoeker bij etsen, tekeningen en foto’s. Hier is de beursvloer beduidend rustiger; dat is geen straf, want het kijkt wel zo aangenaam.

Benno Tempel, directeur van het Gemeentemuseum in Den Haag, is enthousiast over dit paviljoen. „Het is de twaalfde keer dat ik de beurs bezoek, schat ik. Aan de wieg van Tefaf stond ik niet, want toen was ik nog te jong”, zegt hij lachend. De directeur loopt hier om zelf te genieten, maar hij kijkt ook naar mogelijke aankopen voor het Gemeentemuseum.

„De afgelopen jaren zijn er wel degelijk dingen veranderd op Tefaf”, stelt Tempel. „Het onderdeel met moderne kunst is gegroeid en het aanbod is ook van goede kwaliteit. Daar staat tegenover dat het aantal schilderijen uit de 19e eeuw nogal is geslonken en dat er weinig topstukken tussen zitten. Een echte impressionist kom je er niet meer tegen.”

Tempel kan het weten. Hij maakt deel uit van Tefafs keuringscommissie: een team van internationale specialisten dat dagenlang voor de opening rondloopt om te kijken of alle getoonde kunstwerken aan de eisen voldoen.

Op de tweede verdieping valt meteen de grote stand van Fondation Custodia op. Deze stichting beheert de door Frits Lugt verzamelde collectie, met werken van Da Vinci, Bruegel, Rubens en Rembrandt. Lugt (1884-1970), bracht als liefhebber en kunstkenner een immense collectie bij elkaar. Noepy Testa van Fondation Custodia: „Wij zijn door Tefaf uitgenodigd om een aantal tekeningen uit onze collectie te laten zien, om zo het jubileum mee te vieren. En daaronder bevindt zich de eerste Da Vinci die ooit op Tefaf heeft gehangen.”

Het werk van Da Vinci is een studie van een gedrapeerd doek. Een aantal tekeningen daarvan verwijderd hangt een werk van Saenredam (1597-1665). Het toont in pen en inkt het interieur van de Cunerakerk in Rhenen. Al deze prachtige en unieke werken, verzameld door Lugt, zijn eenmalig te zien, dan gaan ze weer terug naar hun thuis in Parijs. Maar de stichting neemt nog meer mee: Testa zegt, al op de donderdag voorafgaand aan de openingsdag: „We hebben voldoende geld en daarmee hebben we onze collectie op Tefaf opnieuw met een aantal werken uitgebreid.”

De foto’s bij de overburen van Fondation Custodia doen het ook goed. Negen zwart-witplaten op rij van Josef Sudek zijn al verkocht voor prijzen tussen de 5000 en de 13.000 euro. Twee foto’s boven de 20.000 euro, uit dezelfde serie, hangen er nog. Even verderop zijn, bij een andere handelaar, diverse etsen van Rembrandt te zien, waaronder de kruisafneming.

Een bezoekje aan het toilet is op Tefaf ook niet onaardig, niet vanwege indrukwekkend sanitair, maar zo ziet de bezoeker ook iets van de achterkant van de beurs. Achter het designpaviljoen staat een tentje van een paar vierkante meter, afgeschermd met grijze gordijnen. Op de bovenlat staat ”daylight viewing”; voor de serieuze handelaar, of voor de koper die nog net dat laatste zetje nodig heeft en de beoogde aankoop eerst nog bij daglicht wil bekijken.

Bij de uitgang wacht de bezoeker nog een loodzware catalogus, goed voor het aha-erlebnis, of om thuis iets te ontdekken wat hij in Maastricht over het hoofd zag, want op Tefaf is meer te zien dan in een dag valt te bekijken. Meesterwerken van Andy Warhol, tekeningen die voor het eerst op de markt zijn; ”De aardappelrooiers” van Van Gogh, voor 4 miljoen euro; een nieuw ontdekt schilderij van Bosschaert, een andere uit de serie hangt in het Mauritshuis; een zeldzaam schilderij van Metsys, nieuw op de markt; een manuscript: het ”Imhof Gebedenboek” (1511) van Simon Bening, voor 3,5 miljoen euro. En in de moderne hoek een bijzonder schilderij van Picasso: ”Portrait d’Olga Khokhlova”, werk van Anselm Kiefer, Gerhard Richter, Le Corbusier, Degas en vele andere grote namen.

Tefaf is meer dan een museum, alleen al vanwege de diversiteit, en ook na 25 jaar niet uitverkocht.

Tefaf

De naam van de grootste kunstbeurs ter wereld doet even denken aan een groot pannenmerk, maar Tefaf staat voor ”The European Fine Art Fair”. De eerste editie van Tefaf trok ongeveer 17.600 mensen; in 2011 telde de beurs 73.000 bezoekers, verspreid over tien dagen.

Elk jaar weer komen kunstliefhebbers, kenners en curatoren uit meer dan vijftig landen naar Maastricht. Dit keer bezoeken ze het aanbod van 260 topantiquairs en kunsthandelaren uit achttien landen. Die bieden samen zo’n 30.000 kunstobjecten te koop aan. Het duurste stuk dat vorig jaar voor 5 miljoen euro van eigenaar verwisselde, was een sculptuur van Miró. En voor een zeezicht van Willem van de Velde (1633-1707) had een koper 3 miljoen over. Omzetcijfers geeft Tefaf nooit.

Aan de vooravond van de beurs mogen de vips een rondje kunst doen. Die doen dan de belangrijkste aankopen. Koningin Beatrix bezocht de beurs woensdagavond. Zij werd rondgeleid door de huidige organisatie van Tefaf en door mensen die bij de oprichting, 25 jaar geleden, aanwezig waren.

Henry Moore

Topstuk van Tefaf is dit keer een groot en uniek zwartmarmeren sculptuur van Henry Moore (1898-1986). Het beeld komt voor het eerst op de markt. Moore verkocht destijds het werk aan een Amerikaanse privéverzamelaar, waarvan Landau Fine Art uit Montreal, die het nu op de markt brengt, het overnam. Het is volgens Tefaf een van de beste werken van Moore en heeft een vraagprijs van ongeveer 35 miljoen dollar. De sculptuur weegt niet minder dan 600 kilo, is 144 centimeter lang en dateert uit 1977.