Demjanjuk: helper van nazi-Duitsland
AMSTERDAM (ANP) – Ivan de Verschrikkelijke bleek hij niet te zijn, maar wel werd John Demjanjuk veroordeeld voor zijn werk als bewaker van het nazivernietigingskamp Sobibor.
Hij was medeplichtig aan de dood van circa 28.000 joden in het kamp, onder wie veel Nederlanders. Demjanjuk overleed op 91-jarige leeftijd in een Duits bejaardenhuis.
John Demjanjuk werd in 1920 als Ivan geboren in Oekraïne, dat destijds deel uitmaakte van de Sovjet-Unie. Vanaf 1940 diende hij in het Rode Leger en werd in 1942 gevangen genomen door Duitse troepen. De latere rechtszaken tegen hem draaiden om de vraag wat hij tussen 1942 en 1945 deed. Zelf zei Demjanjuk dat hij twee jaar doorbracht in krijgsgevangenschap en in 1944 lid werd van een militaire Russische anti-Sovjet eenheid die door de nazi’s werd gefinancierd.
In 1951 emigreerde hij naar de Verenigde Staten en vestigde zich in de staat Ohio waar hij werkte als automonteur. In 1958 kreeg hij een Amerikaans paspoort. Zijn problemen begonnen in de late jaren ’70, toen de Amerikaanse justitie besloot hem zijn staatsburgerschap te ontnemen. Hij zou gelogen hebben over zijn oorlogsverleden. In het concentratiekamp Treblinka zou hij betrokken zijn geweest bij de moord op ruim 800.000 joden. Overlevenden herkenden hem van foto’s.
De Verenigde Staten leverden Demjanjuk in 1986 uit aan Israël, waar hij werd veroordeeld voor oorlogsmisdaden. Demjanjuk kreeg de doodstraf opgelegd en kwam in eenzame opsluiting. Zijn verdedigers hadden aangevoerd dat er sprake was van een persoonsverwisseling. De identiteitskaart met foto die hem als kampbewaker was verschaft, zou door de Sovjetautoriteiten zijn vervalst.
Vijf jaar later nam het Israëlische Hooggerechtshof de argumenten van Demjanjuks advocaten over. Op basis van verklaringen van andere ex-bewakers en gevangenen zou zijn gebleken dat ’Ivan de Verschrikkelijke’ een ander dan Demjanjuk was geweest. De inmiddels 73-jarige monteur keerde terug naar Amerika.
In 1999 werd hij echter opnieuw aangeklaagd. Demjanjuk zou bewaker zijn geweest in Sobibor en Maidanek, twee andere vernietigingskampen. Door die verdenkingen raakte hij opnieuw zijn Amerikaanse paspoort kwijt. In 2009 werd hij uitgeleverd aan Duitsland. Daar werd hij in mei 2011 tot 5 jaar cel veroordeeld voor medeplichtigheid aan de moord op circa 28.000 joden, onder wie veel Nederlanders. Hij mocht het hoger beroep in die zaak in vrijheid afwachten in een bejaardenhuis. Daar overleed hij op 91-jarige leeftijd nog voor zijn zaak was afgehandeld.