Het heilige van de Schrift zit hem in de inhoud, niet in het papier, volgens dr. Rieuwerd Buitenwerf van het Nederlands Bijbelgenootschap (NBG). „Elke christen moet zelf bepalen wat hij of zij met een oude Bijbel doet.”

Wat er dan wel precies gebeurt met Bijbels die niet meer gebruikt kunnen worden, is nog nooit onderzocht, vertelt de bibliothecaris van het NBG, dr. A. J. van den Berg. „Bijbels gaan lang mee, want je gaat er voorzichtig mee om. Maar ik denk dat Bijbels uiteindelijk ook worden weggegooid.”

J. de Koning, algemeen medewerker bij de Gereformeerde Bijbelstichting (GBS), meent dat veel oude Bijbels door mensen in huis worden bewaard. „Dikwijls heeft men er herinneringen aan. Mogelijk krijgen anderen deze Bijbels later in handen, en mogen ze opnieuw tot zegen zijn.”

Maar wat te doen met onbruikbare Bijbels, als het aan de GBS ligt? De Koning: „Belangrijk is dat mensen hun Bijbel bijtijds vervangen. Oude Bijbels die nog compleet zijn en goed in de band zitten, kunnen gebruikt worden voor gratis verspreiding bij evangelisatie. Is de Bijbel kapot, dan kan men bij de boekbinder vragen of herstel mogelijk is. Zo ja, dan kan de Bijbel ook voor evangelisatie worden gebruikt.” En is begraven een optie? „Dan zou ik een Bijbel toch liever bewaren. Ook al is hij incompleet. Eén bladzijde kan al tot zegen zijn. Oude Bijbels kunnen ook onder mensen verspreid worden in bus, trein en tram, eventueel na een gesprek. Het is wel raadzaam er een briefje in te leggen waarop staat dat de Bijbel bestemd is voor degene die hem inkijkt. Anders denkt men dat iemand de Bijbel verloren heeft.”

Van weggooien of begraven wil ook J. Bor, de voorzitter van Stichting Hulp Vervolgde Christenen (HVC), niet horen. De stichting zamelde onlangs 30.000 Bijbels in met de actie Recycle je Bijbel. In Suriname heeft een deel van de 30.000 Bijbels al een nieuwe bestemming gekregen. De eerste werden uitgedeeld in een gevangenis in Paramaribo. „Je moet een Bijbel nooit weggooien”, meent Bor. „Er is in Suriname grote belangstelling voor het Evangelie, ze kunnen daar de Bijbels heel goed gebruiken.”

In een reactie op de recycleactie van de HVC kwam het NBG in juli vorig jaar met een ander voorstel. Het papier van oude Bijbels kan worden hergebruikt om er zogenaamde recycle-Bijbels van te maken. Op dit moment is de NBG met uitgeverij Jongbloed in overleg om te zien wat de mogelijkheden zijn.

De Koning, van de GBS, ziet hier wel wat in. Toch geeft hij voorrang aan zijn eerder genoemde suggesties. „Het positieve van de recycleactie is wel dat het papier van oude Bijbels wordt gebruikt om nieuwe Bijbels te drukken.”

Is papier dan niet slechts papier? De Koning: „In de Bijbel lezen we steeds over de heiligheid van Gods Woord, over het spreken van de Heere. De Bijbel is niet zomaar een boek. Het is de ganse heilige Schrift, zoals het ook op de titelpagina staat. Dat dienen we altijd goed te beseffen. In Jeremia 36:23 lezen we dat koning Jojakim de boekrol met daarop al de woorden des Heeren over Israël en over Juda en over al de volken, in stukken sneed en in het haardvuur wierp. Daarop volgde een verschrikkelijk oordeel van God. Hoe anders handelde koning Josia toen het wetboek in de tempel werd gevonden. Hij scheurde zijn klederen en liet het lezen.”

De heiligheid van de Bijbel is niet voor iedereen vanzelfsprekend. Op scholen worden Bijbels nogal eens beklad. „Ik sprak onlangs enkele leerkrachten van het basis- en voortgezet onderwijs”, vertelt De Koning. „In het basisonderwijs komt het weinig voor dat Bijbels beklad worden, maar in het voortgezet onderwijs is dat helaas vaker het geval. Tijdens presentaties op basisscholen vraag ik de jeugd daarom altijd om netjes om te gaan met de Bijbel. Het is Gods Woord. Je hoopt dat ze daar ook bij het volgen van voortgezet onderwijs aan denken.”

Moet in een stapel boeken de Bijbel altijd bovenop liggen? „Veel mensen leggen geen ander boek op de Bijbel, en leggen de Bijbel zeker ook niet op de grond. Ook bij veel jongeren zie je grote betrokkenheid op de Bijbel die ze bezitten. Verschillenden van hen nemen zelfs de handzame editie van de Bijbel met kanttekeningen mee naar de kerk. Ik heb daarom niet de indruk dat men tegenwoordig losser met de Bijbel omgaat.”

Een dag vasten als de Thorarol op de grond valt

Heilige geschriften. Hoe heilig zijn ze eigenlijk? In het jodendom mag een Thorarol waaraan één letter ontbreekt niet meer worden gebruikt. Rabbijn Evers, verbonden aan het Nederlands-Israëlitisch Kerkgenootschap en rector van het Nederlands-Israëlitisch Seminarium, legt uit wat er gebeurt met een Thorarol die niet meer gebruikt kan worden.

„Als een Thorarol ”pasoel” –dat wil zeggen: ongeschikt– is, moet deze binnen dertig dagen worden hersteld. Lukt dit niet, dan wordt de rol begraven in een zogenaamde ”kelie”, een gesloten aardenwerken voorwerp. De Thorarol, een ”sefer Tora” genoemd, moet begraven worden naast een Talmoedgeleerde.”

Soms wil men een Thorarol niet begraven. Dan moet in ieder geval duidelijk zijn dat de rol niet meer gebruikt kan worden en krijgt hij alsnog een plaats in de ark bij de andere rollen, vertelt rabbijn Evers. „Je doet dan een soort band om de Thoramantel waar de rol in wordt bewaard. Overigens moet de Thoramantel vanbinnen het mooist zijn, omdat die kant het heilige geschrift bedekt.”

Niet elk geschrift dat onbruikbaar is, krijgt dezelfde behandeling. Alle onbruikbare geschriften, behalve thorarollen, worden begraven op een Joodse begraafplaats. En in een bepaalde volgorde, vertelt rabbijn Evers: „Gebedenboeken en de boeken die de mondelinge leer bevatten, zoals de Misjna, Talmoed en de wetboeken, liggen onderop, dan de hagiografen –dit zijn twaalf boeken, waaronder de Psalmen–, de gedrukte profeten, en de gedrukte pentateuch, oftewel de eerste vijf boeken van de Bijbel.”

Het begraven van heilige geschriften is niet zomaar een gewoonte, maar een voorschrift uit de Talmoed, de commentaren van belangrijke rabbijnen op het Oude Testament. De volgorde waarin de geschriften worden begraven heeft te maken met het niveau van heiligheid, aldus rabbijn Evers.

Ook in de voorschriften voor het gebruik van de rollen komt die heiligheid sterk naar voren. „Een Thorarol mag nooit op dezelfde hoogte liggen met de lezer. Je kunt hem dus niet naast je op de bank leggen, maar hij moet op schoot worden genomen. Als een Thorarol op de grond valt, moeten alle aanwezigen een dag vasten. Tegenwoordig is men daar niet meer tegen opgewassen en wordt er vaak dispensatie verleend door de rabbijn.”

Een ander voorschrift is dat iedere Jood zijn eigen Thorarol moet schrijven. Ook dit gebeurt tegenwoordig niet veel meer. Het is een nauwkeurig werk, er mag geen letter ontbreken of verkeerd geschreven worden op het perkament. De –al dan niet zelfgeschreven– rol krijgt een plaats in een aparte kast in huis, een soort heilige ark.

Heiligheid, daar gaat het om als rabbijn Evers vertelt over het gebruik van de Thorarollen. „De vellen schuif je recht met een slip van de talliet, de gebedsmantel. En voor het lezen gebruik je een jad, een aanwijsstokje in de vorm van een hand”, voegt hij eraan toe. „Je mag een Thorarol namelijk niet met blote handen aanraken.”