Eva stapt naar de tafel, pakt het flesje fris en brengt het naar de student wiens maatje ze is. „Bedankt, Eva.”

Eva zoemt vergenoegd.

Pardon, Eva zoemt? Ja, want Eva is een robot. Gebouwd door studenten in het kader van het vak robotica aan de Technische Universiteit Delft.

Wilt u haar zien? In het universiteitsblad Delta van 9 februari staat een foto van Eva op pagina 5. Ze heeft een brede glimlach en wenkbrauwen die haar een olijk uiterlijk geven.

Eva is maar een van de vele voorbeelden van robots die in het huishouden kunnen worden ingezet. In Eos, een populair blad over wetenschap en techniek, van de afgelopen maand staat een hele verzameling van robots die op de markt zijn. Sommige ervan lijken totaal niet op ons, zoals de iRobotstofzuiger, die eerder iets weg heeft van een dikke frisbee die over de grond zoeft. Met zo’n robot zul je niet snel een emotionele band opbouwen.

Maar bij Eva kon dat wel eens anders liggen. Jaren geleden kon je voor kinderen een tamagotchi kopen, een soort ei met een schermpje waarop een gezichtje stond dat allerlei emoties weergaf. Het kon lachen, huilen, boos zijn of neutraal kijken. Veel kinderen raakten zo verknocht aan hun appa­raatje dat het bijna een proces van rouwverwerking vergde als een kapotte tamagotchi werd weggooid. Later kwam de Aibo, een robothondje, ook uit Japan.

Carin

Soms bestaat het menselijke van de robot alleen uit een stem. Ik heb een goede kennis die jaren als vertegenwoordiger het land doortrok en al vroeg een navigatie­programma in de auto had. Dat heette toen Carin. Omdat nog weinig mensen het kenden, kon hij degenen die hij bezocht altijd aardig bij de neus nemen door te zeggen dat hij Carin in de auto meenam om hem de weg te wijzen. Ja, Carin zat nog in de geparkeerde auto. Of ze er dan niet uit wilde komen? Nee, dat kon ze niet. Maar of ze dan niet wat koffie wilde? Nee, daar had ze geen behoefte aan.

Carin heet inmiddels TomTom of nog anders, en het grapje werkt niet meer omdat we er inmiddels helemaal vertrouwd mee zijn. De kans is groot dat we met nog veel meer robots vertrouwd gaan worden, ook robots die niet alleen een menselijke stem hebben, maar ook een ‘lichaam’ dat er steeds menselijker uit zal zien.

Verschil

In de gezondheidszorg gaan robots eveneens een steeds belangrijkere plaats innemen. Zo is er al een menselijk uitziende robot die patiënten uit bed kan tillen en ergens anders neerleggen. Het verplegend personeel is er blij mee, want die robot spaart hun ruggen. Het is een koud kunstje om zo’n robot ook het vrolijke uiterlijk van Eva te geven of de wisselende stemmingen van de tamagotchi.

Het verschil tussen de robot en de mens zal steeds kleiner worden. Een hoogleraar in Japan bouwde een robot die sprekend op hemzelf lijkt. Hij zou hem bijna de colleges kunnen laten geven. Er is een sciencefictionfilm waarin alle mensen op henzelf gelijkende robots gebruiken om in plaats van henzelf hun sociale leven buiten de deur te leiden. Die robots worden door henzelf aangestuurd via een draadloze verbinding.

Bij Eva is dat niet zo. Eva wordt vooraf geprogrammeerd en daarna gaat ze zelfstandig aan de slag. Dat lijkt de trend te worden in de robotica. Sommige sciencefictionfilms trekken de lijn wat verder door en laten robots zelfs beslissingen nemen die tegen menselijke orders ingaan. In een zo’n film menen robots dat de mens er het meest bij gebaat is als zij de macht overnemen, omdat de mensen vaak een bedreiging voor zichzelf vormen. Ook robots met emotie komen in dit soort films regelmatig voor.

Hoe klein het verschil tussen mens en robot ogenschijnlijk ook zal zijn, echt mens zal de robot nooit worden. Alleen in een visie op de werkelijkheid waarin slechts materie bestaat, is er geen verschil tussen mens en robot. De mens is dan zelf niet meer dan een geavanceerde robot. Hoezo geest of ziel? Dat zijn de elektrische signalen die door ons brein lopen. „Wij zijn ons brein”, schrijft Dick Swaab dan. Dus zijn wij ook Eva, of tamagotchi, of Aibo.

Glimlach

De mens is tenslotte ook maar een robot. Of als de robot een foutje maakt: een robot is ook maar een mens. Tenzij er iets heel erg fout gaat, dan is de vraag wie er verantwoordelijk is. Kan de robot dat zijn? Is daar niet voor nodig dat hij echt zelf vrij is om beslissingen te nemen? Maar zijn programma bepaalt toch bij voorbaat zijn gedrag? De programmeur dan, kan die verantwoordelijk zijn? Of is die zelf ook voorgeprogrammeerd? Hij is tenslotte ook maar een robot. Lastige vragen.

Om het nog wat lastiger te maken: kan een robot zondigen? Kan een mens zondigen als hij niet meer is dan een geavanceerde robot? Is het wel eerlijk als God een schepsel ter verantwoording roept dat het ook niet kan helpen omdat het door de wetten van de elektronica geregeerd wordt?

Laten we alsjeblieft goed het onderscheid blijven maken tussen mens en robot. Anders kon er van de ethiek wel eens weinig overblijven.

Veel plezier met uw nieuwe huishoudrobot. Onderhoud hem goed, maar onderhoud u liever met de mensen om u heen dan met hem. Hun glimlach is echt; die van hem is gemaakt.

De auteur is bijzonder hoogleraar refor­matorische wijsbegeerte aan de Technische Universiteit Delft. 
Reageren? goedbekeken@refdag.nl