Saddam Husseins zoons werden twee weken geleden door de Amerikanen in Irak gedood en de Verenigde Staten hebben daarna naar eigen zeggen de zoektocht naar de voormalige president geïntensiveerd. Wat staat Saddam te wachten als hij zou worden gepakt?

De Verenigde Staten willen Saddam niet laten berechten door een internationaal strafhof, wat volgens sommigen een grote vergissing is. Saddam voor een rechtbank brengen die door de Amerikaanse regering is ingesteld, of door de Iraakse -die wordt gezien als een marionettenregering van de VS- leidt alleen maar tot meer anti-Amerikaanse gevoelens, zeggen zij.

Maar de VS hebben zich nu eenmaal op Irak gestort en moeten om hun reputatie denken. Als er in Irak een proces plaatsvindt dat wordt afgeraffeld en waarop een snelle executie volgt, kunnen de VS niet gewoon toekijken en zeggen: „Hadden ze het maar anders gedaan”, zegt Sean Murphy, hoogleraar rechten aan de George Washington University. „De realiteit is dat we erbij betrokken zijn. Als het niet goed gebeurt, zal dat de VS raken.”

Mocht Saddam ooit worden gepakt, dan wordt de plaats waar hij wordt vastgezet hoogstwaarschijnlijk geheimgehouden, om eventuele bevrijdingsacties te voorkomen. De kans is groot dat hij in Irak blijft, mogelijk in het zwaarbeveiligde gevangenenkamp bij het internationale vliegveld van Bagdad, waar de Amerikanen ook andere gezochte Irakezen hebben opgesloten. Minister van Defensie Donald Rumsfeld en andere functionarissen in het Pentagon hebben in ieder geval al aangegeven geen plannen te hebben om Saddam of andere Irakezen naar de Amerikaanse marinebasis Guantanamo Bay in Cuba te brengen, waar meer dan 600 terreurverdachten uit Afghanistan en andere landen worden vastgehouden.

Waar hij ook wordt opgesloten, Saddam zal stevig aan de tand worden gevoeld over zijn wapenprogramma en de verblijfplaats van andere hooggeplaatste Irakezen. Er zijn nog altijd geen massavernietigingswapens aangetroffen in Irak en zowel Bush als zijn Britse bondgenoot premier Tony Blair is hevig onder vuur komen te liggen over de redenen die zij aanvoerden om ten strijde te trekken. Het is dus van groot belang dat Saddam met onthullingen op de proppen komt.

De VS zeggen alle Iraakse gevangenen goed te behandelen, maar opsluiting zal Saddam zeker zwaar vallen. Voldoende voedsel, water, beweging en medische bijstand -wat de Amerikanen hun gevangenen naar eigen zeggen geven- is iets heel anders dan de rijkdom en weelde waar hij zich gewoonlijk in baadde.

De berechting van de gevallen leider wordt in eerste instantie mogelijk uitgevoerd door een Amerikaans legertribunaal, een speciale militaire commissie of een federale rechtbank. De VS hebben nog niet besloten wat voor gerechtshof Iraakse verdachten van oorlogsmisdaden moet vervolgen, maar zeker is dat Saddam moet voorkomen voor oorlogsmisdaden tegen Amerikaanse militairen. Hij kan verantwoordelijk worden gesteld voor wandaden door Iraakse militairen, zelfs als hij hun daar niet direct het bevel toe heeft gegeven, en Amerikaanse experts verzamelen sinds het begin van de oorlog in maart al bewijsmateriaal van oorlogsmisdaden.

De Irakezen zelf willen Saddam vervolgen voor misdaden tegen het Iraakse volk. De huidige bestuursraad van het land, die fungeert als interim-regering, heeft plannen aangekondigd om daartoe een rechtsapparaat op te zetten. Saddam zou de dood van honderdduizenden Irakezen op zijn geweten hebben, die omkwamen tijdens de ruim twintig jaar dat hij aan de macht was.

Saddam kunnen misdaden tegen de menselijkheid ten laste worden gelegd wegens zijn brute campagne tegen Iraakse Koerden in 1988, waarbij duizenden van hen werden gedood met chemische wapens, wegens het bloedige neerslaan in 1991 van een sjiitische opstand na de eerste Golfoorlog, en wegens andere misdaden tegen het Iraakse volk, waarvoor mensenrechtengroepen nog bewijsmateriaal zoeken. Een deel van dat materiaal is echter verloren gegaan bij de wanhopige zoektocht door Irakezen naar de overblijfselen van dierbaren in de massagraven die de afgelopen maanden zijn blootgelegd.