De nietsvermoedende voetganger zou er zo aan voorbijlopen: een bruin, grauw appartementencomplex met hoge, smalle ramen; ingeklemd tussen koffiehuis ’t Keetje en sigaren­winkel De Wereld. Hier, aan de rand van de Schilderswijk, bevindt zich de vrije evangelische gemeente van Den Haag.

Wie door de zwarte, zware deuren naar binnen gaat, komt na een donkere gang –heel verrassend– in een compleet ingerichte kerkzaal. Aan de muur hangt een sober houten kruis. Achter in de zaal liggen stapels met Bijbels in de Nieuwe Bijbelvertaling (NBV).

Nederland telt ruim vijftig vrije evangelische gemeenten, verspreid over het hele land. De meeste daarvan, 37, hebben zich verenigd in de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten. De bond is een samenwerkingsverband, er is geen synode of synodale gezags­structuur. De gemeenten zijn zelfstandig en autonoom. Ze vormen geen theologische eenheid, maar onderschrijven wel de beginselen van de bond, een „basis voor het voortgaand belijden van gemeenten en gelovigen.”

Vorig jaar zegden de vrije evangelische gemeenten in Scherpenzeel en in Oldebroek hun lidmaatschap op vanwege de „liberaal vrijzinnige theologie van de bond.” De gemeenten konden zich niet vinden in het zegenen van homorelaties, wat voorkwam in andere aangesloten vrije evangelische gemeenten, en in de islamvisie van de bond. Tevens was er kritiek op de inhoud van artikelen in het maandblad van de bond, Ons Orgaan.

Scherpenzeel noch Oldebroek wil zijn beslissing toelichten om afscheid te nemen van de bond. De voorzitter van de kerkenraad van de vrije evangelische gemeente in Scherpenzeel laat weten dat „de kerkenraad het beter acht om zich bezig te houden met de opbouw van de eigen gemeente in plaats van nog meer energie te steken in het uittreden uit de bond.”

De gemeente van Oldebroek „vindt het niet nodig dat haar uittreden uit een kerkgenootschap aan een breder publiek bekend wordt gemaakt”, aldus de predikant van de gemeente, ds. K. Kruithof.

Ds. Verdonk, secretaris van de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten en predikant in Den Haag, noemt het besluit van beide gemeenten „een verdrietige zaak. De bond is veelkleurig. Hij heeft geen eigen theologie en geen standpunt over het homohuwelijk. Die nemen de eigen gemeenten in. In de beginselverklaring wordt zelfs niet over deze onderwerpen gerept.”

Het is wel een feit dat de theologische standpunten in gemeenten de achterliggende jaren zijn verschoven en dat het inzegenen van homohuwelijken in enkele gemeenten plaatsvindt, zegt ds. Verdonk. „Blijkbaar kunnen gemeenten als Oldebroek en Scherpenzeel het –ondanks onze veelkleurigheid– niet met hun geweten verenigen om lid te blijven.”

De kritiek van de gemeenten op de inhoud van het blad Ons Orgaan slaat op een artikel over Israël waarin aandacht wordt gevraagd voor de positie van het Palestijnse volk, vermoedt ds. Verdonk. „Het is een treurig misverstand dat het standpunt van de schrijver van het artikel wordt vereenzelvigd met het standpunt van de bond. Dat is niet zo. Ons Orgaan heeft een aparte redactie, los van het bestuur van de bond. Ieder lid mag schrijven wat hij of zij wil.”

Zijn er geen grenzen voor auteurs?

„Die zijn er wel, maar die worden door de redactie geformuleerd. Het bondsbestuur staat daar los van. Hiervoor moet u dus niet bij mij zijn.”

De kritiek op de theologische visie van de bond is niet nieuw. In de jaren negentig van de vorige eeuw verenigde een aantal bezwaarde gemeenten zich in de Federatie van Vrije Evangelische Gemeenten (zie kader). Volgens ds. Verdonk leeft er binnen gemeenten een „diep verschil van inzicht op het Woord van God en het Schrift­gezag. Voor de een is het homo­huwelijk een gruwel in Gods ogen, voor de ander is een homorelatie op basis van liefde en trouw Bijbels gezien geoorloofd. Als beiden zeggen zich te baseren op Gods Woord zijn zulke verschillen niet eenvoudig op te lossen.”

Wordt het geen tijd dat de bond kleur bekent en zich uitspreekt voor een bepaalde visie?

„De bond wil geen standpunt opleggen aan gemeenten. Hij heeft daar ook geen bevoegdheid voor. Zo zit onze kerkelijke structuur niet in elkaar. Gemeenten bepalen hoe het eraan toegaat in de bond. Elke gemeente is onafhankelijk en ontwikkelt haar eigen visie op theologische thema’s. Wel heeft de bond recent een commissie ingesteld die in gesprek gaat met gemeenten over zijn identiteit en doel. Zo hopen we op een beter begrip van elkaar.”

Hoe ziet u de toekomst van de bond? Zijn er meer gemeenten die hun lidmaatschap dreigen op te zeggen?

„Door de stap van Oldebroek en Scherpenzeel zijn de zaken op scherp gezet en is er een gesprek op gang gekomen in de bond. Dat vind ik positief. Hoe meer er met elkaar gepraat wordt, hoe liever. Verschillen zullen er blijven, maar voorlopig is de eenheid zeer groot en zal de bond niet uit elkaar vallen.”

Achtergrond Bond Vrije Evangelische Gemeenten

In de negentiende eeuw traden enkele gemeenten uit de Nederlandse Hervormde Kerk, vanwege onvrede met de overheidsbemoeienis en het „liberale theologische klimaat” in de kerk. Ze verenigden zich in 1881 in de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten (Bond VEG).

De Bond van Vrije Evangelische Gemeenten vormt geen theologische eenheid. De nadruk ligt op het persoonlijk geloof en er is geen vastgelegde belijdenis als richtsnoer voor de aangesloten gemeenten. De gedachte daarachter is dat een bepaalde leer mensen kan uitsluiten. De gemeenten besteden veel aandacht aan zending en sociale betrokkenheid.

De Vrije Evangelische Gemeenten heten ”vrij” omdat ze veel waarde hechten aan de plaatselijke gemeente. Er is geen synode of synodale gezagsstructuur. De gemeenten zijn zelfstandig en autonoom.

De bond telde per 1 januari 2011 37 gemeenten, ongeveer 5700 belijdende leden en 20 dienstdoende predikanten. De Bond VEG kent ook vrouwelijke predikanten. Voorzitter van de bond is ds. E. van den Berg uit IJsselstein.

De helft van de gemeenten heeft niet meer dan honderd leden. Door die kleinschaligheid kan de bond niet overal zelf in voorzien. Hij heeft een eigen seminarium in Utrecht, maar werkt ook samen met de theologische opleiding van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).

De bond kent een associatieovereenkomst met de PKN. Met deze overeenkomst hebben beide kerk­genootschappen uitgesproken dat zij een geloofs- en kerkgemeenschap willen vormen, omdat zij een wezenlijke overeenstemming kennen in hun belijden.

Daarnaast bevat de overeenkomst afspraken over concretere vormen van samenwerking, zoals het verlenen van gastlidmaatschappen, gemeenschappelijke kerkdiensten, samenwerking en zelfs fusies van gemeenten. Ook is in de overeenkomst geregeld dat predikanten van beide kerk(gemeenschappen) werkzaamheden in elkaars gemeenten kunnen verrichten. De overeenkomst met de PKN wordt door de bond beschouwd als een modelovereenkomst, die samenwerking met andere gemeenten en kerk­genootschappen niet uitsluit. De lokale gemeenten zijn daarin geheel vrij.

De Bond van Vrije Evangelische Gemeente is aan­gesloten bij de Internationale Bond van Vrije Evangelische Gemeenten en lid van de World Communion of Reformed Churches en de Raad van Kerken in Nederland.

Tussen 1980 en 1990 ontstond er bij een aantal gemeenten verontrusting over de –in hun ogen– liberaal vrijzinnige theologie binnen de bond. De spanningen leidden in 1994 tot de oprichting van de Federatie van Vrije Evangelische Gemeenten. De bond en de federatie hebben gemiddeld één keer per jaar contact, waarbij zij enkele formele zaken bespreken.

Afgelopen jaar maakten ook de gemeenten van Oldebroek en Scherpenzeel zich los van de bond. Zij overwegen aansluiting bij de federatie.

„Bond VEG moet kleur bekennen”

Scherpenzeel en Oldebroek zijn niet de eerste gemeenten die uit de Bond van Vrije Evangelische Gemeenten zijn gestapt vanwege de –in hun ogen– liberaal vrijzinnige theologie van de bond. In de jaren tachtig van de vorige eeuw maakten zich ongeveer tien gemeenten los om dezelfde reden. Pijnpunten waren de instemming met het homohuwelijk, het lidmaatschap van de interkerkelijke omroep IKON en de Wereldraad van Kerken en de Israëlvisie van de bond.

In de jaren negentig verenigden de bezwaarde gemeenten zich in de Federatie van Vrije Evangelische Gemeenten. Bij de federatie zijn momenteel zestien gemeenten aangesloten. Scherpenzeel en Olde­broek beraden zich op lidmaatschap. Voorzitter van de federatie C. Zondag vermoedt dat meer gemeenten zich in de toekomst los zullen maken van de bond, „tenzij de bond laat weten wat zijn visie is.”

Volgens Zondag is het voor veel vrije evangelische gemeenten onduidelijk wat het standpunt is van de bond. „Het bestuur zou moeten zeggen op grond van de Bijbel: „Hier staan wij voor.” Dat betekent niet dat je deze visie op moet leggen aan gemeenten, maar je identiteit moet helder zijn. Een organisatie met een onduidelijke kleur maakt grote kans binnen afzienbare tijd te verdwijnen.”

De federatie is momenteel bezig met het instellen van een commissie die een „Bijbelgetrouw standpunt” zal formuleren over diverse actuele thema’s die niet uitgewerkt zijn in de beginselen, zoals het homohuwelijk, de islam en Israël. De federatie wijst het homohuwelijk af.