„Hoezo geen zorg van God voor de mensheid?” citeerde dr. K. van der Zwaag de bisschop van Hippo. „Hij beloont ieder mens naar zijn daden!” „Zagen de ongelovige atheïsten dat maar. Maar ze gaan koppig in tegen het licht, stelt Augustinus.”

Het is dus een kwestie van niet wíllen zien. Van der Zwaag: „Het inzicht in Gods zorg over en betrokkenheid op het kleinste van dit leven –tot onze haren toe– , het zien van een „hoger plan”, een „goddelijk sys­teem”, is een zaak van geloof.”

Maar waaruit blijkt dan Gods zorg, Gods intense zorg voor de mensheid? „Het allergrootste en zekerste bewijs daarvoor”, schrijft Augustinus, „is de mens Christus: de realiteit van Zijn geboorte, het geduld bij Zijn lijden, de macht van Zijn verrijzenis.”

Van der Zwaag, kerkredacteur bij deze krant en auteur van de studie ”Augustinus, de kerk­vader van het Westen”, was een van de sprekers op een theologische studiemiddag in Utrecht met als thema ”Zorgt God wel voor deze wereld?” De bijeenkomst was georganiseerd door Luce, ”centrum voor religieuze communicatie” van Tilburg University, en werd gesponsord door de Erdee Media Groep. Aanleiding vormde de Nederlandse vertaling van een in 1995 teruggevonden ”sermo” (preek) van Augustinus, ”de prouidentia dei” (over Gods zorg). De preek verscheen op 31 december 2011 in de eindejaarsbijlage van deze krant, onder de titel ”Gods zorg voor deze wereld”.

Onverdiend geschenk

Hoe ver reikt die zorg? Weet God alleen alle dingen of bestuurt Hij ook actief alles wat op deze wereld plaatsvindt? Van der Zwaag: „Ik wil Augustinus niet protestantiseren. Hij is een katholiek kerkvader, te groot om geclaimd te worden door Rome of Reformatie. Toch zien we dat met name de late Augustinus Gods voorwetenschap steeds meer vereenzelvigt met Gods verkiezing. En we moeten uitkijken te veel in zijn preek van vandaag te lezen, maar aan het eind zien we toch iets van de –uiteindelijke– grondstructuur van Augustinus’ werk oplichten, wanneer hij, contra Pelagius, spreekt over Gods genade als onverdiend geschenk.”

Daarvan getuigt de kerkvader ook in zijn ”Confessiones”. „Terwijl hij zich in zijn eigen waarneming steeds verder van God keerde, kwam God dichter bij hem. „En ik zag het niet!” roept hij uit. Net zoals de atheïsten, die Gods orde in de schepping niet willen erkennen. Ook hier had hij geloof nodig om Gods bijzondere zorg te zien.”

Dr. H. J. M. J. Goris, universitair docent aan Tilburg University, raadde het publiek aan Augustinus’ preek van achteren naar voren te lezen. „De mensen gaan God niet ter harte? Juist om hen is Gods Zoon mens geworden”, zegt hij daar.

Juist die boodschap zou ook de moderne mens nog kunnen raken, stelde Goris. De rooms-katholieke wetenschapper onderscheidde hier, met godsdienstfenomenoloog G. van der Leeuw, „twee basishoudingen waardoor men zich tot God verhoudt: het geloof in God de Schepper en, twee, het geloof in God de Verlosser, Redder, Verzoener. Als het bijvoorbeeld gaat om de vraag naar het kwaad in deze wereld, zijn we snel geneigd om van een afstand over God als Schepper te gaan praten, een soort supergod te worden: zo en zo zit het. Maar volgens mij kunnen we beter de geloofshouding van Augustinus aan het slot van zijn preek innemen. God zorgt wel degelijk voor de mensheid. Ik zou de titel van zijn preek daarom liever vertalen met ”Gods zorg voor mensen, voor ons”. Deze zorg is alleen maar zichtbaar met de ogen van het geloof. Het is nu nog D-day, maar V-day (Victory-day) komt eraan. Die staat nu nog uit, tot de wederkomst.”

Luistervaardigheid

Augustinus’ preek is in boekvorm uitgegeven bij Damon. Geprobeerd is de vertaling zo toegankelijk, doeltaalgericht mogelijk te maken, lichtte het vertaalteam onder leiding van dr. Vincent Hunink (Nijmegen) toe. Toch blijft de preek pittige kost, constateerde ds. L. W. van der Meij uit Driebergen tijdens de discussie. „Landde Augustinus’ boodschap in Hippo eigenlijk wel?” Debatleider drs. 
H. van Reisen van het Augustijns Instituut: „De luistervaardigheid was in die tijd zeer hoog. Eigenlijk kun je het ver­gelijken met het visuele vermogen van mensen van nu. Zoals wij lang film kunnen kijken, genoten mensen in de vijfde eeuw van lange redevoeringen.”

Lees in Digibron de preek van Augustinus die is uitgegeven bij Damon.