„Een huis voor de Heere, dat vraagt soberheid”
Een kerk moet móói zijn, mag dus niet op een postkantoor lijken. Met brede gebaren wijst architect Smits het lijnenspel aan in de kerk van de gereformeerde gemeente in Nederland te Gouda. „Mooi, dat moet! Knus, dat mag niet. Een kerk hoeft geen huiskamer te zijn, want je zit hier niet voor de gezelligheid. Een kerk hoeft geen huiselijk gevoel te geven, want de mens heeft hier geen blijvende stad. ”
Het aanzicht van de Goudse kerk is sober, zo zei ouderling D. de Wit bij de ingebruikneming van het gebouw, op 20 oktober 1993. „Sober en eenvoudig. En toch maakt het gebouw, zegt men, indruk.”
E. Smits uit Dokkum ervaart zulke typeringen als een compliment. „Het is de kunst om met eenvoudige middelen een kerkelijke sfeer te scheppen.” De architect heeft in Gouda een eigentijdse kerk willen bouwen waarin waardering spreekt voor traditionele waarden. „Een kerk is een huis voor God, voor de Heere. Dat vraagt soberheid, maar toch ook weer uitstraling. De buitenwereld moet kunnen zien: daar staat een kerk!”
De gereformeerde gemeente in Nederland te Gouda komt zondags samen in een echte preekkerk. De ongeveer 900 zitplaatsen zijn waaiervormig rond de kansel gegroepeerd. „Het gaat om de verkondiging, om de bediening van het Woord. Ik heb nooit de behoefte gehad om modieus of gewild eigentijds te doen. Modieuze opvattingen hoeft niemand bij mij te verwachten.”
Het is een heel complex aan het Gerbrandyplein: de kerk beslaat, met verenigingsgebouwen, bijgebouwen, kosterswoning en parkeerruimtes, in totaal ruim 4200 vierkante meter Goudse grond.
De architect uit Dokkum heeft het gebouw sinds de oplevering niet meer teruggezien. Tevreden en voldaan stapt hij rond. „Ik vind het nog steeds mooi. Deze kerk is niet protserig, niet uitdagend, maar heeft wel stijl.”
Midden in de kerkzaal zegt hij, omhoog kijkend: „Ik zou nooit een kerk willen bouwen met een plat dak. Je moet de hoogte in. Er moet ventilatie zijn, er moet akoestiek wezen.”
De kerk heeft aan de lange zijden geen ramen. De lichtval zit in de beide topgevels. Door lange diagonale glaspartijen valt het licht mooi naar binnen. „Mensen hoeven niet van buiten naar binnen te kunnen kijken. En van binnen naar buiten kijken hoeft evenmin. Een kerk is een besloten gemeenschap. Toch wil dit gebouw wel zoveel openheid uitstralen dat de buitenwereld kan zien: hé, zondags gebeurt daar iets dat de moeite waard is!”
Recht tegenover de kansel hangt de galerij. Die was aanvankelijk niet gepland, maar de kerkenraad drong bij nader inzien toch op een galerij aan. Men kon toch maar nooit weten. Inmiddels zit zondags ook de galerij grotendeels vol. „Galerijen zijn eigenlijk ondingen”, vindt de architect. „Aan de andere kant, deze galerij doet op deze manier ook weer niet echt afbreuk aan de ruimte.”
Een toren heeft de kerk in Gouda niet. Torens zijn overbodig geworden, vindt Smits. „Vroeger had een toren voor de hele samenleving een functie. Een kerktoren was een herkenningspunt. En als de torenklok tien sloeg, gingen de poorten van de stad dicht. Dat hoeft niet meer. Er wordt nu zelfs geprotesteerd tegen het luiden van een kerkklok.”
Smits had al zes kerken gebouwd toen de Goudse kerkenraad bij hem aanklopte. Hij ontwierp de christelijke gereformeerde kerken te Damwoude, Zwaagwesteinde, Urk (Maranatha en De Schuilplaats) en de Eglise Evangélique Libre in het Belgische Luik. Het was vooral de christelijke gereformeerde kerk De Schuilplaats te Urk die de broeders uit Gouda ervan overtuigde dat ze bij Smits moesten zijn. Het diagonale lijnenspel van de schuine in wit trespa uitgevoerde dakvlakken boeide hen.
Wat Smits nog niet had gezien, is het huidige orgel. Het betreft een drieklaviers pneumatisch instrument van Fonteijn en Gaal. Het komt uit een kerk in Bussum. Vrijwilligers uit Gouda hebben het orgel in Bussum afgebroken en in Gouda weer opgebouwd.
Past het orgelfront in deze ruimte? Wat vindt de architect ervan? „Prachtig! Het is alsof het ervoor gemaakt is. Een kerkgebouw is voor mij geen axioma. Ik heb hier geen dictaat neergelegd.”
