De guerrillabeweging, die gedragen wordt door een deel van de inheemse bevolking in de zuidelijke deelstaat Chiapas, deed vanaf 1994 de harten van links in heel de wereld sneller kloppen, maar leek de voorbije twee jaar helemaal te zijn verdwenen. De afgelopen week heeft het EZLN in vier communiqués een heroriëntatie aangekondigd. De kop van Jut wordt gevormd door de medestanders in niet-gouvernementele organisaties en andere linkse bewegingen - het EZLN wil af van hun bevoogdende invloed.

Het EZLN heeft al zijn sympathisanten uitgenodigd voor een feest dat op 8 augustus moet plaatsvinden in en van zijn zogenaamde ”aguascalientes”: enclaves in de jungle van Chiapas die de voorbije jaren fungeerden als de politieke en culturele zenuwknooppunten van de beweging. Het wordt een combinatie van een begrafenisfeest en een doopplechtigheid: de beweging wil een einde maken aan de talrijke bijeenkomsten met linkse burgerorganisaties en activisten uit Mexico en de rest van de wereld die de voorbije acht jaar op die plaatsen werden georganiseerd, en zal tegelijk „iets nieuws” aankondigen - het product van lange discussies binnen de rebellenbeweging. Dat blijkt uit een communiqué van ’subcommandante’ Marcos, de bekendste EZLN-figuur en waarschijnlijk het brein achter de hele beweging.

Volgens Marcos moeten de ”aguascalientes” onder meer verdwijnen omdat ze toenemend gebruikt werden door Mexicaanse en internationale ngo’s om geld uit te delen en projecten op te dringen aan de indianen; Marcos spreekt van een „Assepoester-syndroom.” Het EZLN heeft zich voorgenomen geen geld en geen projecten meer te aanvaarden. Wat de beweging blijft nastreven, is politieke samenwerking die ertoe kan leiden dat de rechten van de Mexicaanse indianen beter worden erkend en dat er ruimte ontstaat „om aan een nieuwe wereld te bouwen” waar meer respect heerst voor de verschillen tussen mensen en volken.

Het EZLN begon in 1994 in Chiapas met een gewapende opstand maar liet na korte tijd de wapens zwijgen. Het internet en andere media bleken veel efficiëntere instrumenten: de vlot geformuleerde ideeën van de verzetsbeweging kregen de jaren daarop een enorme weerklank in Mexico en in linkse kringen in West- en Noord-Europa. De beginnende antiglobalistische beweging zag in de bijna geweldloze guerrillagroep een lichtend voorbeeld. Maar door het uitblijven van concrete resultaten begon de beweging aan aantrekkingskracht in te boeten. Sinds 2001 zijn de Zapatisten helemaal in de politieke marge beland. De EZLN-leiders organiseerden een mars naar de hoofdstad om een betere wettelijke bescherming van de rechten van de 10 miljoen indianen in Mexico af te dwingen. De nieuwe wet kwam er, maar niet in de vorm die de Zapatisten hadden gewenst. De rebellen trokken zich mokkend terug, en hebben sindsdien alleen nog maar in zeldzame persmededelingen over Mexicaanse en internationale aangelegenheden van zich laten horen.

Het EZLN weigert de vredesbesprekingen met de Mexicaanse regering te hervatten die in 1996 spaak liepen, al houdt president Fox de deur open. Fox kwam in 2000 aan de macht kwam en maakte daardoor een einde aan de zeventig jaar durende heerschappij van de Partij van de Geïnstitutionaliseerde Revolutie (PRI). De machtsmachine die de PRI was, polariseerde het land en leverde de Zapatisten een massale achterban op die eerder oor had voor de strijd voor democratie die Marcos preekte, dan voor de belangen van de inheemse bevolking. Nu is de politieke situatie in Mexico complexer geworden, terwijl sommige standpunten van het EZLN op steeds meer kritiek stuiten van vroegere aanhangers. De romantiek van het verzetsleven heeft ook niet meer de aantrekkingskracht van enkele jaren geleden.

Volgens kenners kan het EZLN op amper 5000 slecht bewapende manschappen rekenen. Het politieke draagvlak van de beweging is waarschijnlijk ook flink afgebrokkeld. „Marcos is een pagina uit het verleden”, verklaarde in januari Demetrio Sodi, een volksvertegenwoordiger van de linkse Partij van de Democratische Revolutie (PRD), ooit een onvoorwaardelijke aanhanger van de Zapatisten. De commissie voor inheemse aangelegenheden van de senaat besliste afgelopen week Marcos en het EZLN niet als gesprekspartners te weerhouden van een discussie over de herziening van de wet over de rechten van inheemse volken, die in 2001 werd goedgekeurd.