De Joodse filosoof en theoloog Philo van Alexandrië (15 v. Chr.-50 na Chr.) leeft in twee werelden. Hij is geworteld in het Jodendom, maar maakt tegelijkertijd deel uit van de hellenistische (Griekse) cultuur, die in Alexandrië haar hoogtepunt bereikt. Tussen beide probeert hij een brug te slaan.

Het Joodse geloof wil hij op een eigentijdse manier vertolken, zodat het in de hellenistische cultuur begrepen en aanvaard wordt. Met dat doel schrijft hij ook ”Over de Tien Woorden”, een in het Grieks geschreven uitleg van de Tien Geboden. Dit werk maakt deel uit van een reeks van twaalf boeken over de wet die voor een breed publiek bedoeld is.

Tien boeken zijn daar nog van over en ”Over de Tien Woorden”, of in het Grieks ”De Decalogo”, neemt daaronder een aparte plaats in. Uitgeverij Damon brengt dit werk voor het eerst in een Nederlandse vertaling op de markt, verzorgd door dr. F. Ledegang (1937), gereformeerd emeritus predikant en in 1992 gepromoveerd op de kerkvader Origenes. Ledegang zorgde ook voor een uitgebreide inleiding en voor toelichtende voetnoten met daarin veel literatuurverwijzingen. Daarnaast voorzag hij het boek van uitgebreide registers.

Joodse delegatie

Over het leven van Philo is niet zo veel bekend. Het enige wat daarover historisch vaststaat, is dat hij rond het jaar 40 na Christus aan het hoofd staat van een Joodse delegatie die een bezoek brengt aan de Romeinse keizer Caligula. Hij is dan een jaar of zestig, daarom wordt verondersteld dat hij rond 15 voor Christus geboren moet zijn.

Het doel van deze delegatie is bij de keizer te bepleiten dat Joden worden vrijgesteld van de plicht om de keizer goddelijke eer te bewijzen en om hun bijzondere positie in het rijk veilig te stellen. Met betrekking tot zijn afkomst wordt aangenomen dat Philo in de Egyptische stad Alexandrië is geboren als lid van een aanzienlijke Joodse familie die nauwe betrekkingen onderhoudt met het koningshuis van Herodes.

Philo leeft in de tijd dat het Nieuwe Testament ontstaat. ”Over de Tien Woorden” geeft een beeld van hoe in deze tijd het Oude Testament door de Joden wordt uitgelegd. Verder heeft de allegorische wijze van uitleggen, waar Philo een voorkeur voor heeft, veel invloed op de Vroege Kerk. Daarmee is het belang van deze uitgave aangegeven.

Geestelijke strekking

Kenmerkend voor een allegorische wijze van uitleggen is dat het niet gaat om de letterlijke betekenis van de tekst, maar om de geestelijke strekking. Philo is er namelijk van overtuigd dat de meeste boeken van de Thora een diepere zin bevatten. Ook vindt hij de menselijke wijze waarop de Bijbel vaak over God spreekt niet in overeenstemming met de waardigheid van God. Hij ziet hierin een aanpassing aan ons menselijke voorstellingsvermogen.

Door de geestelijke strekking van de Wet te benadrukken, hoopt hij ook niet-Joden te kunnen overtuigen van de waarheid van de boeken van Mozes. Met deze allegorische benadering heeft Philo grote invloed gehad op de christelijke exegese van de zogenaamde Alexandrijnse school, waarvan de kerkvaders Clemens van Alexandrië (150-215) en Origenes (185-254) de belangrijkste vertegenwoordigers zijn. Zijn geschriften zijn dan ook vooral door toedoen van christenen bewaard gebleven.

Vijf geboden

Een belangrijke gedachte van Philo is dat de Tien Woorden de basis zijn voor alle andere wetten in het Oude Testament. Hij zegt: „We moeten (…) niet vergeten dat de Tien Woorden de hoofdthema’s zijn van de speciale wetten, die door de hele wetgeving heen in de heilige boeken zijn opgeschreven.”

Bij Philo kent de eerste tafel van de wet niet vier, maar vijf geboden. Het vijfde gebod betrekt hij bij de eerste tafel. Als reden hiervoor voert hij aan dat de ”natuur van ouders” op de grens ligt van het sterfelijke en het onsterfelijke bestaan. Sterfelijk vanwege de vergankelijkheid van hun lichaam. Maar onsterfelijk in zoverre ze in hun verwekken van nageslacht lijken op God, de Verwekker van het heelal.

De vertaling wordt fraai uitgevoerd op de markt gebracht, stevig ingebonden en voorzien van een leeslint. De prijs van 22,90 euro is daarom alleszins redelijk te noemen.

Boekgegevens

”Over de Tien Woorden. De Decalogo”, door Philo van Alexandrië (inl., vert. en toel. dr. F. Ledegang); uitg. Damon, Budel, 2011; ISBN 978 94 6036 024 4; 149 blz.; € 22,90.