„We wilden de kerk joods maken, zonder haar te laten verdwijnen”, benadrukt gastconservator en rabbijn Edward van Voolen, in het dagelijks leven conservator van het Joods Historisch Museum. „De spirituele ruimte die de kerk is, moest volgens ons geïntegreerd worden in de tentoonstelling.” Een bezoek aan de kerk laat zien wat Van Voolen bedoelt. „Mijn huis zal heten: Huis van gebed voor alle volken!” is de tekst die bij binnenkomst meteen in het oog springt.

Witte vaandels met Thorawoorden in alle talen die de Joden in de diaspora gesproken hebben, hangen door de hele kerk heen. In de kleur van de grijze leistenen op de vloer zijn tal van kasten geplaatst met daarin ruim 500 objecten, aangevoerd uit bibliotheken en musea van over de hele wereld. Sieraden, boeken, en allerlei soorten jads, bladwijzers waarmee de Thora gelezen wordt. „We hebben een unieke collectie samengesteld, als cadeautje voor het Nederlandse publiek”, vertelt Van Voolen op de film die de Nieuwe Kerk samen met de AVRO maakte.

Maquettes van synagoges uit Israël, China en Nederland laten de joodse verscheidenheid zien. De Chinese sjoel lijkt op een Aziatische tempel, terwijl de maquette van de Portugese synagoge in Amsterdam –die dinsdag zijn deuren weer opent na een grondige renovatie– veel weg heeft van een zeventiende-eeuws protestants kerkgebouw, waar er in Nederland zo veel van zijn.

Pal achter het hoogkoor van de kerk staat een van de topstukken opgesteld. Het is een maquette van de tweede tempel, 3 bij 3 meter groot. Het werk van Gerhard Schott is rond 1692 voltooid en komt uit Hamburg. „Het is de eerste keer dat deze tempel buiten Duitsland te zien is”, aldus Van Voolen. „De maquette stond al zo lang op dezelfde plaats dat de museummedewerkers in Hamburg niet eens wisten hoe hij gedemonteerd kon worden.”

Tussen de vele gordijnen –voorhangen genoemd– die de Thorakasten in synagoges sierden, hangt een voorhang waarin de bruidsjurk van Wilhelmina van Pruisen, de vrouw van stadhouder Willem V, is verwerkt. Zij schonk de japon aan de Amersfoortse tabakshandelaar Benjamin Cohen. Uit dankbaarheid, omdat hij de prinses onderdak verleende tijdens haar vlucht voor de patriotten in 1785. „Het Oranjehuis en de Nederlandse Joden hebben altijd een goede band met elkaar gehad”, vertelt Moncef Beekhof, communicatiemedewerker van het Joods Historisch Museum.

Achter het koperen koorhek, het decor voor de inhuldigingen van zes Oranjevorsten, wordt de tentoonstelling vervolgd. Op deze plaats, het liturgisch centrum van de kerk, is een moderne tabernakel opgericht. Om de klimaatbeheersing goed op peil te houden, mogen slechts vijf bezoekers tegelijk naar binnen. Hier ligt de Aleppo Codex, een middeleeuws handschrift van de Hebreeuwse Bijbel –de Tenach– uit het Israël Museum in Jeruzalem.

In de tweede ruimte van de tabernakel komt het hoogtepunt van de tentoonstelling in zicht: drie fragmenten van de Dode Zeerollen uit de eerste eeuw na Christus. In stilte tonen zij waar het in het jodendom vooral om gaat. De godsdienst is boven alles een religie van het Woord.