Met enige regelmaat maakt de Landelijke Stichting tot bevordering van de Staatkundig Gereformeerde beginselen bezwaar tegen de vlag van de EU. Er zijn auto­mobilisten die geen kentekenplaat met het EU-embleem op de auto willen vanwege de Mariaverering.

Toenmalig minister Eurlings ontkende in februari 2009 dat de vlag een religieuze betekenis heeft. De website van de EU (europa.eu) meldt dat de cirkel van gouden sterren staat voor solidariteit en harmonie tussen de volkeren van Europa. Het getal twaalf is een symbool van perfectie, volledigheid en eenheid. En, alsof niemand dat wist, het stemt „ook overeen met het aantal maanden in een jaar en het aantal uren op een klok.”

Samenzwering

Enige nuchterheid is geboden. De vlag, die in 1955 is ontworpen voor de Raad van Europa en sinds 1985 officieel embleem van de Europese Unie is, functioneert niet als religieus symbool. Reformatorische christenen moeten zich niet laten opjutten door samen­zweringstheorieën die op internet welig tieren of door iemand als Robert R. Congdon aan het papier worden toevertrouwd. In zijn boek ”The European Union and the Supra-Religion” (2007) ziet de Amerikaan profetieën van Daniël vervuld in de Europese Unie. De EU wil het Romeinse Rijk laten herleven en met een supra­religie Christus’ Koninkrijk dwarsbomen, aldus Congdon.

Het is onjuist om in Openbaring voorspellingen over de Europese Unie te lezen. Of het nu gaat om vorming van een antichristelijke supermacht of om de val van Babylon die zich in de eurocrisis af zou tekenen. Het Bijbelboek is geen spoorboekje, maar een troostboek voor de kerk in de eerste eeuw en zo ook voor de kerk van alle eeuwen. Het is het veiligste om bij de uitleg uit te gaan van de betekenis voor de eerste lezers.

Geïnspireerd

Toch is het verband tussen de twaalf sterren en Maria niet helemaal uit de lucht gegrepen. De discussie daarover speelt al sinds 1989. In een interview in het Reformatorisch Dagblad stelt de lutherse juriste mr. dr. J. C. de Meyere dat de ontwerper van de vlag zelf een verband legt met Maria. De kunstenaar uit Straatsburg, Arsène Heitz, is geïnspireerd door Openbaring 12 en verschijningen van Maria. Verschillende artikelen op internet, zoals het Wiki­pedia-artikel ”Vlag van Europa”, bevestigen die lezing.

De officiële website van de Rooms-Katholieke Kerk in Nederland (rkk.nl) schrijft ook over een mogelijk verband tussen de EU-vlag en de vrouw uit Openbaring. „Met deze apocalyptische vrouw kan zowel de Kerk als Maria bedoeld zijn.” Rome leert dat Maria na haar opneming door Vader, Zoon en Heilige Geest gekroond wordt tot koningin des hemels. De sterrenkrans verwijst naar haar heerschappij.

Eeuwige maagd

De Reformatie keurt de aanbidding van Maria af. Zij geeft weliswaar aan de ontvangenis van de Messias haar ‘fiat’, zoals de Vulgaat „mij geschiede naar uw woord” vertaalt, maar dat is niet het verlossende woord voor de wereld dat Rome erin ziet. Haar Kind is ook haar Verlosser. Augustinus schrijft dat Maria Christus in haar hart ontvangt voor zij Hem in haar lichaam ontvangt. Maria spreekt geen Latijn, maar Aramees. Haar „ja” tegen Gabriël is waarschijnlijk het woord amen.

In de Reformatie zijn nog wel sporen van de Mariaverering terug te vinden. Zo gaan de reformatoren er in hun Bijbeluitleg van uit dat Maria maagd is gebleven. De kanttekeningen van de Statenvertaling interpreteren de broers van Jezus –zoals Jakobus en Joses– als Zijn neven, zij verwijzen daarvoor naar een combinatie van Johannes 19:25 met Mattheüs 27:56.

Op de achtergrond speelt de kerkelijke traditie mee. Helvidius beweert in de vierde eeuw dat Jezus echte broers heeft. De kerkvader Hiëronymus stelt daar in 383 de eeuwige maagde­lijkheid van Maria tegenover. Hij oppert als eerste dat het Aramese woord voor broer ook bloedverwant kan betekenen. Luther en Zwingli spreken met zoveel woorden uit dat Maria maagd blijft en ook Calvijn neemt afstand van Helvidius, al laat hij in het midden of Maria na de geboorte van Jezus maagd gebleven is.

Mattheüs schrijft dat Jozef geen gemeenschap heeft met Maria totdat zij Jezus baart, maar de kanttekenaren merken op: „Hieruit kan men niet besluiten dat Jozef haar daarna zou hebben bekend.” De gedachte van de maagdelijkheid van Maria zit er nog diep in. Hedendaagse reformatorische christenen zouden blijvende seksuele onthouding eerder als een teken van een slecht huwelijk zien.

Protestanten mogen wel iets meer verwonderd zijn over de unieke plaats die Maria inneemt in de heilsgeschiedenis. Zij is geen middelares, maar wel het door God verkoren instrument om Zijn Zoon op de wereld te zetten.

Moeder Gods

Prof. dr. E. A. de Boer (VU) onderstreepte onlangs dat de Nederlandse Geloofsbelijdenis spreekt van de gelukzalige maagd Maria. „De eer daar aan haar bewezen, zijn we al eeuwen geleden kwijtgeraakt”, zei hij. In de Vroege Kerk heet Maria zelfs ”theotokos”, Moeder Gods. Je zou denken dat protestanten voorzichtig zijn met die uitdrukking. Calvijn spreekt liever in Bijbelse termen over de moeder des Heeren, maar in de gereformeerde orthodoxie komt de uitdrukking wel weer voor.

De zeventiende-eeuwse theoloog Francesco Turretini stelt dat Maria moeder van God mag heten, zolang je dat tenminste alleen betrekt op de ene persoon van Christus waarin de goddelijke en de menselijke natuur verenigd zijn. De uitdrukking Moeder Gods was aanvankelijk niet bedoeld om Maria op te hemelen, maar om aan te geven dat in Christus God echt Mens geworden is.

Vanuit die kerkelijke traditie is het nog niet zo vreemd om in het hemelse visioen van de vrouw met twaalf sterren de moeder des Heeren te zien. Zij baart het mannelijk Kind dat naar Psalm 2 de volken met een ijzeren scepter zal hoeden. Toch gaat deze interpretatie mank. De draak vervolgt de vrouw na de hemelvaart van haar Kind. Dat geldt niet voor Maria.

Daarom is de vrouw altijd ook als de kerk gezien. Christus heeft de kop van de slang verpletterd, maar met zijn staart gaat hij nog hevig tekeer. Hij zit opgesloten in de dodencel: de aarde. De strijdende kerk verblijft noodgedwongen samen met satan in zijn cel. Hij weet dat hij nog maar een kleine tijd heeft.

Later in het hoofdstuk vindt de vrouw echter bescherming in de woestijn, terwijl de draak zijn woede koelt op haar andere kinderen. De eerste lezers hebben waarschijnlijk gedacht aan de bescherming die de Messias­belijdende Joden genieten omdat het Jodendom een erkende godsdienst is. De christenen uit de heidenen hebben het zwaarder te verduren.

Als de andere kinderen van de vrouw de christenen uit de heidenen zijn, staat de vrouw zelf niet voor de kerk, maar voor Israël, met als kern de Messias­belijdende Joden. De zon, de maan en de sterren in het visioen staan ook in de droom van Jozef voor Israël.

In Psalm 45 staat de koningin aan de rechterhand van de koning. Het is de koningin-moeder die haar heidense schoondochter adviseert om haar volk en het huis van haar vader te vergeten en zich voor de koning neer te buigen. De christenen uit de heidenen hebben hun zalig­heid niet te danken aan het fiat van Maria, maar wel aan Israël als collectieve moeder van de Messias. De zaligheid is uit de Joden.

Gans Israël

Johannes –zelf een Messiasbelijdende Jood– aanschouwt Israël als de moeder van Gods Zoon in hemelse heerlijkheid. Zij straalt als de zon en heeft de maan onder haar voeten. De aardse werkelijkheid waarin Israël nu verkeert, lijkt heel anders. Het volk is verstrooid in de diaspora. Jeruzalem is verwoest, de tempel verbrand. Toch blijft Israël een hemels volk, Gods eigendom, bemind om de vaderen.

Bijbels-theologisch is er veel voor te zeggen dat Maria Israël representeert. Als zij aan de voet van het kruis staat en er een zwaard door haar ziel gaat, zegt Jezus tegen Johannes: zie uw moeder. In dat kruiswoord ligt de zorg van Jezus voor Maria besloten, maar het is ook de opdracht aan al Zijn discipelen om te zien naar Israël als moeder van Gods eerstgeboren Zoon.

De blijvende trouw van God aan „gans Israël” wordt het duidelijkst verwoord in Romeinen 11, waar de onberouwelijke belofte van God uitmondt in de zaligheid van gans Israël. Maar die trouw van God is ook een sleutel tot het verstaan van het laatste Bijbelboek. Naast de ontelbare schare uit alle volken zijn er 12.000 uit de stammen van Israël. Op de bruiloft van het Lam is Israël de bruid en zijn de heidenen de bruiloftsgasten.

Gibraltar

In de middeleeuwen omvat het Heilige Roomse Rijk grote delen van Europa. De keizer ontleent zijn macht aan de paus die hem kroont. Het christelijke Europa is de vervulling van Nebukadnezars droom waarin het vierde rijk –het Romeinse keizerrijk– plaatsmaakt voor het Koninkrijk van God.

Bij Rome straalt de hemelse glorie van Maria af op de kerk. Als Maria in de hemel regeert, mag de kerk op aarde ook streven naar de macht. De paus regeert bij de gratie van Maria. Maria bewaakt zelfs de grens tussen het christelijke Europa en de islam: Onze-Lieve-Vrouw van Europa is de bescherm­heilige van Gibraltar.

Het is opmerkelijk dat de toenemende verering van Maria parallel loopt met de toenemende verachting van het Joodse volk. De annexatie van het Joodse meisje Mirjam –Hebreeuws voor Maria– als symbool voor de kerk is een negatie van de plaats van Israël. De eeuwige maagd Maria is in de plaats gekomen van de Joodse moeder van Jezus.

De Reformatie heeft de paus onttroond door te stellen dat de christelijke overheid geroepen en gerechtigd is om de vervallen Rooms-Katholieke Kerk te reformeren. Zij heeft Maria als middelares ontkroond door te stellen dat zij slechts geluk­zalig is door het geloof in haar Heiland. Toch zien de reformatoren het gekerstende Europa als een vervulling van oud­testamentische beloften die aan Israël toebehoren. Het christelijke Europa heeft de kroon met twaalf sterren aan Mirjam ontfutseld en op zijn heidense hoofd geplaatst.

De troost van het visioen is gelegen in Gods blijvende bescherming voor Israël. De oude slang kan wel tekeergaan, maar hij kan Israël niet verslinden. Want eens zal Gods volk weer schitteren als de zon.