De tien lidstaten van de Asean vergaderen tot en met zaterdag op het Indonesische eiland Bali. Er ligt een ambitieus plan op tafel om in 2015 te komen tot iets van een vrije markt voor goederen en diensten.

Toch bestaat er grote twijfel of zo’n economische gemeenschap er daadwerkelijk zal komen. Vanwege de sterk van elkaar verschillende landen bijvoorbeeld. Lid zijn: Singapore (met een inkomen per hoofd van de bevolking van bijna 60.000 dollar), Thailand (bijna 9700 dollar), Maleisië (15.580), Indonesië (4670), de Filipijnen (4111), Birma (1327), Cambodja (2290), Laos (2660), Brunei (49.500) en Vietnam (3355). Er zitten steenrijke landen bij, zoals Singapore en Brunei, en straatarme landen zoals Birma, Cambodja en Laos.

De geschiedenis tempert ook al te hoge verwachtingen. Zo werd de uitwerking van gemaakte afspraken steevast tegengewerkt door afzonderlijke lidstaten. Asean heeft simpelweg onvoldoende gewicht en gezag om afspraken af te dwingen. De armste landen van Asean blokkeerden eerder gemaakte handelsafspraken uit vrees dat ze daardoor overheerst zouden worden door de meer welvarende landen. Weer andere landen kwamen aanzetten met honderden pagina’s tellende uitzonderingseisen voor „gevoelige producten.”

Asean kent zelfs een gezamenlijk document over democratie en mensenrechten, maar een bekrachtigingsclausule, bijvoorbeeld over te nemen strafmaatregelen, komt er niet in voor. Is het dan vreemd dat zelfs de militaire junta van Birma en de communistische regering van Vietnam bereid waren het te ondertekenen?

Om landen alsnog over de streep te krijgen in het daadwerkelijk nakomen van gemaakte afspraken hanteert Asean de „Aziatische werkwijze”, wat neerkomt op praten, praten en nog eens praten. Honderden afzonderlijke bijeenkomsten zijn nodig om ook maar de schijn te voorkomen dat een land de ander zijn wil oplegt.

De onderlinge verschillen van de lidstaten zijn niet alleen groot, sommige waarnemers zien in Asean zelfs geen enkele eigen identiteit. De regio ligt ingebed tussen India en China en tegenwicht bieden aan deze twee reuzen is wat Asean enige verbondenheid geeft. Een negatieve motivatie dus, en dat is onvoldoende om wezenlijk iets van eenheid op te bouwen.

Onder de kop ”Asian anxiety” (Aziatische vrees) schreef de Amerikaanse onderzoeker Michael Auslin, verbonden aan het American Enterprise Institute, deze week in The Herald Tribune over de groeiende angst onder landen in de Aziatische regio voor de Chinese buurman. Confrontaties tussen de Chinese marine en die van andere landen worden ook steeds heftiger, vooral omdat China zijn maritieme operaties in de Oost- en Zuid-Chinese Zee sterk heeft uitgebreid.

Maritieme veiligheid is dan ook een van de andere thema’s die op Bali staan geagendeerd, en de Chinese president Hu Jintao zal aanschuiven om daarover te praten. Of dat veel zal opleveren? Van Peking is bekend dat het afzonderlijk overleg met lidstaten wil over territoriale claims en geen overleg met Asean als geheel. Verder is wel duidelijk dat over de hoofden van de buurlanden heen alleen de VS als waardige gesprekspartners van China kunnen optreden.

President Obama zal daarom ook op de top aanwezig zijn. Deze week stelde hij landen gerust met beloften van blijvende Amerikaanse aanwezigheid in de regio. Maar de landen daar zijn ook niet gek en vragen zich af hoe dat nog kan met Amerikaanse bezuinigingen die de komende tien jaar zo’n 500 miljard dollar zullen bedragen.