In deze Vlaams-Nederlandse migrantencultuur speelt ”Brandlucht”. De lezer maakt kennis met het gezinnetje Verkest, dat bestaat uit de Vlaamse vader Gaston en de Nederlandse moeder Mina. Samen met hun dochter Elly wonen zij in Ontario. Wie nu een pioniersidylle verwacht met een warm vleugje nostalgie komt bedrogen uit, want de onderlinge verhoudingen zijn danig verzuurd, aangezien het slechte huwelijk kraakt onder de geheimen.

Mina komt niet los van Nederland, zij vindt haar houvast in de rooms-katholieke religie. Al lijkt het erop dat het haar meer te doen te is om de veilige haven van het goede fatsoen dan om een doorleefd geloof. Met de wat onbeholpen geloofsvragen van dochter Elly weet Mina zich dan ook geen raad. Samen met het slechte voorbeeld dat Elly’s vader haar geeft resulteert dit op den duur in desastreuze gevolgen voor het godsbeeld van de dochter. Want vader is een sjacheraar en vrijbuiter, een spotter die aan God noch gebod een boodschap heeft; buiten zijn gezin om leidt hij een dubbelleven op ”de brede weg”.

Vlaminck beschrijft het allemaal onomwonden en hoe realistisch de auteur ook registreert, we zitten wel met een boek vol godslasterlijkheden en schuttingtaal in handen. Onnodig is daarnaast de vormgeving van een episode in het latere leven van Elly: een man die seksueel misbruik van haar maakt krijgt de bijnaam Jezus toegedicht.

Herhaaldelijk manoeuvreren vader en moeder zich in de slachtoffer- dan wel aanklagersrol, beiden hebben zelf geen gemakkelijke jeugd gehad en betrekken nu op een manipulatieve manier hun dochter in hun confrontaties. Het onvermogen van de twee tot een gezonde manier van communiceren woekert maar voort en op het moment dat haar vader zijn gezin in de steek laat stort Elly’s wereld in – zij is namelijk een echt vaderskindje. Nog lang zullen de gevolgen van dat vertrek doorwerken in de familie.

De neerslag van zo’n kindertijd op de dochter blijkt groot: Elly ontwikkelt psychische problemen en begint (zelf)destructief gedrag te vertonen. Vooral de relatie tussen Elly en Mina blijft zwaar verstoord en in de loop van de jaren draait de dochter steeds meer door. Ten langen leste raakt zij helemaal aan lager wal, in alles wat God verboden heeft volgt zij haar vader na. Triest genoeg herhaalt de geschiedenis zich en leidt de neergang evenzo tot een moeizame verhouding met haar eigen dochter Linda. Hoewel zij van alle Verkesten de stabielste persoonlijkheid lijkt, is het nog maar de vraag in hoeverre Linda blijvende schade heeft opgelopen tijdens haar jaren binnen het familieverband.

”Brandlucht” is een verfijnd gecomponeerde roman met een mooie verwerking van verschillende vooruitwijzingen en een uitgekiende vervlechting van het brandstichtingsmotief. Behalve dat valt in positieve zin nog de goed gekozen duivenmetafoor op. Werkelijk geslaagd is de manier waarop de schrijver zijn verschillende hoofdfiguren een stem geeft in hun weergave van de werkelijkheid, zo ontstaat een intrigerend meerdimensionaal beeld van de gebeurtenissen.

Toch geeft ”Brandlucht” geen echt leesplezier, omdat het een door en door fatalistische roman betreft met een grotendeels cynische kijk op het leven; in Vlamincks wereld domineren wraak en sadisme. Het door hem gekozen motto van Bernlef („De mens is eenzaam, maar als hij niet eet gaat hij dood”) laat voor wat dat aangaat weinig aan de verbeelding over. Hooguit de relatie tussen oma Mina en kleindochter Linda biedt een wat lichter uitzicht.

Aan de bulk frustraties en spanningen biedt Vlaminck een uitweg in een regelrechte catastrofe, in niets minder dan een gruwelijk inferno. Uiteindelijk staan de gezinsleden met lege handen. Zij zijn niet de enigen.

Boekgegevens

Brandlucht, Erik Vlaminck;
uitg. Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 284 24227; 244 blz.; € 18,90.