Dankdag van katholieke oorsprong
UTRECHT – De protestantse dankdag voor gewas en arbeid komt waarschijnlijk voort uit de quatertemperdagen, die stammen uit de vijfde eeuw. Deze rooms-katholieke bid- en dankdagen raakten echter sinds de jaren zeventig van de vorige eeuw steeds meer in onbruik.
De benaming ”quatertemperdagen” is afgeleid van het Latijnse ”quattuor tempora” (vier tijden). De dagen stonden sinds de vijfde eeuw in het teken van dankzegging voor de vruchten van de aarde (vooral de graan-, wijn- en olijvenoogst), waarvan de eerstelingen aan God werden toegewijd. Het waren dagen van vasten en gebed.
Na het tweede Vaticaans concilie (1962-1965) schreef de Rooms-Katholieke Kerk de viering van bijzondere bid- en dankdagen niet meer algemeen voor in het Romeins Missaal, het boek waarin de liturgische gebeden voor de mis staan opgetekend. De lokale bisschoppenconferenties mochten zelf bepalen of ze deze bijzondere dagen wilden handhaven. In Nederland raakten ze in de periode na 1969 in onbruik.
In navolging van onder anderen hun Duitse, Oostenrijkse en Luxemburgse collega’s besloten de Nederlandse bisschoppen in 2005 opnieuw de quatertemperdagen in te voeren. Deze dagen sluiten aan op de vier jaargetijden en zijn bedoeld om „God te danken voor de schepping en de vruchten der aarde, alsmede te bidden voor bijzondere noden van de kerk”, schreven zij destijds.
De bisschoppen wilden bewust aansluiten bij de bid- en dankdagen voor gewas en arbeid die de protestantse kerken kennen. Ze stelden de quatertemperdagen vast op de tweede woensdag in maart (aansluitend bij de protestantse biddag), de woensdag na Pinksteren, de woensdag na de derde zondag in september en de woensdag in de eerste week van de adventstijd. De parochies zijn overigens niet verplicht om deze door de bisschoppen ontworpen regeling na te volgen.
Bid- en dankdagen nemen in protestantse kerken een veel grotere plaats in dan binnen rooms-katholieke parochies. Het rooms-katholieke Directorium voor volksvroomheid en liturgie van 2002 stelt dan ook nadrukkelijk voor om in streken waar met name de quatertemperdagen van de winter nog wel in gebruik zijn, deze ook te handhaven. „Daar waar de volksvroomheid vieringen heeft ingesteld om de seizoenswisseling tot uitdrukking te brengen, dienen deze gehandhaafd en benut te worden.”
De Rooms-Katholieke Kerk kent sinds de vijfde eeuw ook zogenoemde kruisdagen: de maandag, dinsdag en woensdag voor Hemelvaartsdag. Rooms- katholieken smeken dan met een bidprocessie en litanie om zegen over de vruchten van de aarde. Historici zien een verband tussen de kruisdagen en de quatertemperdagen en de protestantse biddag en dankdag voor gewas en arbeid.
