De binnenstad van Woerden kent enkele mooie gebouwen. Het vroegere raadhuis, waarin nu het gemeentemuseum is gevestigd, kerken en de voormalige kazerne. Grote delen van het oude Woerden zijn echter in de negentiende en de twintigste eeuw gesloopt. Tot spijt van Rob Alkemade, archivist bij Regionaal Historisch Centrum Rijnstreek en Lopikerwaard.

Alkemade verdiept zich in de geschiedenis van Woerden, Bodegraven en Reeuwijk. Een van de minder bekende episodes daaruit is de Ramp van Woerden, zoals het drama van 1813 wordt genoemd. Een ramp die zich grotendeels afspeelde op de plaats waar nu nog het oude centrum is.

„November 1813 was voor Napoleon een omslagmaand”, aldus Alkemade. „Hij dacht dat hij nog een groot keizer was, maar die tijd was voorbij.” Het Franse leger wordt in 1813 op alle fronten verslagen. In het zuiden vernietigen de Spanjaarden de legers van Napoleon. In het oosten rukken de Russen op. Engeland en Pruisen slaan de handen ineen, terwijl er ook allianties zijn met Oostenrijk en Beieren. In de Volkenslag bij Leipzig, van 16 tot 19 oktober, delft Napoleon het onderspit.

Het nieuws over de verliezen van de Franse legers bereikt al snel Nederland. In het westen van het land wordt een volks­leger gevormd. En op 20 november wordt er in Den Haag een tijdelijk bestuur bevestigd.

Twee dagen ervoor, op 18 november, verlaten de zeven Franse militairen die in Woerden zijn gevestigd, het stadje. Tot vreugde van de inwoners. De Franse vaandels maken plaats voor oranje dundoeken en door de stad trekt een optocht van blije mensen. De Franse legerleiding in Utrecht neemt het echter niet en stuurt 250 militairen naar Woerden. Vrederechter Meulman, schoolmeester De Jong en burgemeester Van Oudheusden redden de situatie. „Ze wisten de Fransen ervan te overtuigen dat het slechts baldadigheid was.” De meeste Fransen gaan terug naar Utrecht.

Een goedbedoelde actie van het Nederlandse Volksleger luidt echter een drama in. Ongeveer 250 soldaten bezetten Woerden. De laatste Fransen slaan op de vlucht. Woerden viert feest. De Franse legerleiding in Utrecht is woedend. „Ze vormden een leger van 1600 man dat orde op zaken moest stellen.” Het is het grootst mogelijke uitschot dat naar Woerden trekt. Ex-gevangenen, deserteurs en haveloze Spanjaarden. Er wordt wat gevochten en de bevelhebber van het Nederlandse Volksleger vlucht.

Dan komen, op 24 november, de Fransen de stad binnen. De kreten „pillez!” en „massacrez!” (roof en moord) maken hun bedoelingen duidelijk. „Ze zijn heel democratisch gaan moorden”, zegt Alkemade wrang. „Onder alle rangen, standen en leeftijden vielen er doden.” Onder de 26 dode, zijn een predikant, een schipper, enkele hoogbejaarden en tieners. Bij de 45 gewonden is onder anderen de kapelaan. Enkele dagen wordt er geroofd en geplunderd.

Heldendaden worden er niet verricht. Er is slechts één persoon die Alkemade in het bijzonder noemt: vrederechter Meulman. „Tijdens de slachting liep hij overal om aantekeningen te maken. Hij is door een Franse soldaat bedreigd, maar heeft het overleefd.” Al in 1814 publiceert hij een boek: ”Woerden in Slagtmaand 1813.” Met de titel verwijst hij naar de slachting en naar de maand november: de slachtmaand.

In Woerden herinnert vandaag de dag vrijwel niets meer aan het drama. Er staan nog wat gebouwen die destijds een rol speelden, zoals het oude raadhuis, waar op 18 november 1813 de eerste oranje vlag wapperde. En er zijn enkele straten vernoemd naar hoofdrolspelers, onder wie Meulman. Een van de straten is vernoemd naar burgemeester Van Oudheusden. Een opmerkelijke keuze. „Toen de Fransen aan het bewind waren, werkte hij met hen samen. En toen de Nederlanders de leiding hadden, was hij weer met hen bevriend. Hij waaide met alle winden mee.”

Oktober is de Maand van de Geschiedenis. Dit is het laatste deel in een serie over onbekende vensters in regionale canons.