”Laat mij gaan, moeder”
Auteur: Helga Schneider
Uitgeverij: Wereldbibliotheek, Amsterdam, 2001
ISBN 90 284 1935 7
Pagina’s: 142
Prijs: € 13,57. „Vandaag zie ik je dan terug, moeder, voor de tweede keer sinds je me 57 jaar geleden in de steek liet: 57 jaar, een leven. Ik voel bittere opwinding, ongeduld. Want ondanks alles ben je mijn moeder.” De Italiaanse Helga Schneider geeft in haar boekje ”Laat mij gaan, moeder” geen zeurderig verslag van een visite aan het verpleegtehuis waar haar 90-jarige moeder verblijft. Ze biedt een blik in het kwaad. Hoe kan een vrouw kampbewaking verkiezen boven moederschap?

Verwijten, vragen, twijfels vliegen om je oren als je ”Laat mij gaan, moeder” leest. De Italiaanse schrijfster Helga Schneider -geboren in Polen, opgegroeid in Duitsland en Oostenrijk- is in strijd, met zichzelf en niet minder met haar moeder.

De bejaarde telt negen kruisjes. Een riskante leeftijd - elke dag kan de laatste zijn waarop Helga haar moeder kan spreken. Dertig jaar terug zocht ze voor het laatst contact. Bij die gelegenheid trok haar moeder vol trots haar SS-uniform uit de kast en haalde ze gouden sieraden en juwelen tevoorschijn, om die haar dochter te geven. Helga hoefde niet naar de herkomst te raden. Vol afschuw vluchtte ze; nooit wilde ze haar moeder meer zien.

Altijd is Helga Schneider zich bewust geweest van het besluit dat haar moeder nam om haar roeping om Himmler te dienen concreet te maken - het bezorgde Helga en haar broertje een eenzame en verknipte jeugd. Met pijn en moeite neemt Helga 57 jaar later de stap om haar moeder voor het laatst op te zoeken.

Geen gemakkelijk besluit. „Vandaag zie ik je terug, moeder, maar met welk gevoel? Wat kan een dochter voelen voor een moeder die de gruwelijke organisatie van Heinrich Himmler verkoos boven het moederschap? Respect? Ja, voor je eerbiedwaardige leeftijd - niet voor iets anders. En verder? Ik kan niet zeggen: niets. Je bent tenslotte mijn moeder. Maar ik kan onmogelijk zeggen: liefde. Ik kan niet van je houden, moeder.”

Ze maakt kennis met een bizar mens. Een zieke geest, die in elk geval geen spijt heeft van haar keus om haar twee kinderen achter te laten en kampbewaakster te worden, eerst in Sachsenhausen, Ravensbrück, Birkenau, ten slotte in Auschwitz. Haar oude dag slijt ze in jurken in de kleur van het kampuniform: groenbruin. Haar medebewoners vertelt ze verhalen over haar belevenissen in het kamp.

Helga’s verslag maakt misselijk. „Had je zelfs geen medelijden met de kinderen?” „Dus je hebt nooit medelijden met iemand gehad? Nooit, met geen van de vrouwen in Ravensbrück? Zelfs niet met de oudste, de ziekste?” Haar moeder, na veel vragen: „De oorlog… (…) In Birkenau merkte ik daar niets van. Ik had zoveel te doen.”

Twee werelden
Het 142 bladzijden dunne boekje biedt een inkijk in een satanische wereld. Eigenlijk zijn er twee werelden. Er is het menselijke verhaal van Helga, die haar moeder-die-geen-moeder-wil-zijn opzoekt. Onbereikbaarheid stempelt de ontmoeting, pijnlijk en intens zijn de gevoelens: „Laat me je haten, moeder!”

De tweede wereld in het boekje is die van een vrij onbekende kant van de concentratiekampen, het historische getuigenis van een vrouwelijke kampbewaker. „Ik zou willen dat ik je iets anders kon zeggen, maar jij vraagt de waarheid… dan krijg je de waarheid. (…) Ik was overtuigd van de juistheid van de Endlösung en om die reden vervulde ik mijn plichten met grote toewijding. Nadien hebben ze me behandeld als een misdadigster, maar ook tijdens mijn gevangenschap bleef ik er trots op dat ik had deelgehad aan het Duitsland van onze grote Führer. Weet je dat ik in Birkenau Kant las? (…) De wereld begreep ons niet (…) en uiteindelijk hielp iedereen mee ons uit te roeien.”

Een schokkend onderzoek naar de belevenissen en motivatie van een kampbewaakster. Schokkend om de bewuste overlevering aan het kwaad, aan het haten van de naaste. Wrang is het gebrek aan communicatie tussen moeder en dochter. Onthutsend zijn de uitspraken en antwoorden van de moeder én de dingen die tijdens de ontmoeting níét worden uitgesproken.