Het begon allemaal in mei vorig jaar. Israëlische commando’s enterden het Turkse schip Mavi Marmara, dat op weg was om de Israëlische blokkade van de Gazastrook te doorbreken. Bij de actie kwamen negen Turkse activisten om het leven.

Turkije reageerde woedend. De actie verdiende volgens de Turkse premier Erdogan „elke mogelijke vloek.” Het bleef vervolgens niet bij woorden. Turkije haalde zijn ambassadeur terug en verbrak alle vormen van samenwerking met Israël.

Toen Israël eerder dit jaar weigerde excuses aan te bieden voor het incident met de Gazavloot, dreigde Erdogan de Turkse marine voortaan met dergelijke konvooien mee te sturen. Uit peilingen blijkt intussen dat zo’n 80 procent van de Turken Israël als een „vijandelijke staat” beschouwt.

Die Turkse houding hoeft op zichzelf niet te verbazen. Al geruime tijd beweegt het land zich naar de fundamentalistische hoek. Het enteren van de Mavi Marmara was zo bezien slechts een aanleiding om het ware Turkse gezicht te laten zien.

Volgens de Israëlische psycholoog prof. Shaul Kimhi en dr. Ely Karmon, verbonden aan het Internationaal Instituut voor Contraterrorisme in Herzliya, heeft de Turkse houding ten aanzien van Israël ook alles met de persoon van Erdogan zelf te maken. In een gezamenlijke studie naar de veranderde relaties tussen Jeruzalem en Ankara stellen zij dat Erdogan „persoonlijk verantwoordelijk is voor de verslechtering in de bilaterale betrekkingen.”

Uit bronnen rond Erdogan komt volgens beide wetenschappers een beeld naar voren van een politicus met „sterke anti-Israëlische sentimenten, gebaseerd op diepgewortelde religieuze overtuigingen.” Een anonieme Amerikaanse diplomaat formuleerde het nog iets duidelijker: „Eigenlijk verafschuwt hij Israël.”

Klokkenluidersite WikiLeaks publiceerde vorig jaar een serie berichten over Erdogan die vanuit de Amerikaanse ambassade in Ankara naar de VS werden gestuurd. Karmon en Kimhi destilleren daaruit het beeld van een „charismatische en overtuigende persoonlijkheid.”

Die eigenschappen mogen doorgaans van willekeurig welke leider worden verwacht. Maar bij Erdogan gaat het verder, menen de Israëlische onderzoekers. „De premier ziet zichzelf als een belangrijke leider die door Allah is uitgekozen om het Turkse volk te leiden.”

Volgens Kimhi en Karmon is Erdogan bezig aan een zorgvuldig geplande operatie om zijn islamitisch-fundamentalisme agenda te realiseren. „Hij heeft als doel zijn controle over diverse instituties steeds verder te vergroten. Hij heeft dat al in het hoger onderwijs en de rechterlijke macht gedaan. Maar zelfs op gemeentelijk niveau heeft hij het overheidstoezicht verscherpt, bijvoorbeeld door alcoholverboden in publieke ruimtes af te kondigen en aparte parkeerplaatsen voor vrouwen te creëren.”

In die fundamentalistische agenda past een anti-Israëlbeleid vanzelfsprekend naadloos.