De boodschap op Prinsjesdag was duidelijk. Het roer is om in onderwijsland: leraren moeten zich niet meer bekommeren om hun manier van lesgeven maar om prestaties.

De doelen staan zwart op wit: in 2015 moet de gemiddelde score van de Cito-eindtoets met anderhalve punt zijn gestegen. Het niveau van de 20 procent beste leerlingen moet dan op 545 punten liggen. Verder moet in 2018 90 procent van alle scholen (primair en voortgezet onderwijs) opbrengstgericht werken en in 2018 staan alle leerlingen ingeschreven in een basisregister voor leraren. Dat zijn nog eens ambities.

Autofabriek

Wat moeten leraren vandaag, op de Dag van de Leraar, hiervan denken? Word je hier als leraar warm van? „Prestatiegericht onderwijs verpest zin in leren”, zo zei collega-lector Monique Volman in een interview. Ik hoor leraren denken: de prestatiegerichtheid verpest mijn zin in onderwijs geven. Ik zoek een andere baan.

Doen prestaties er dan niet toe? Geen leraar zal dat ontkennen. Niets geeft meer bevrediging dan dat je leerlingen zich ziet ontwikkelen. Toch voelt de dominantie van de opbrengsten niet goed. Dat komt doordat de aanpak niet deugt.

Citaat uit de regeringsplannen: „Het kabinet wil de prestaties in basisvakken verbeteren met centrale toetsen en door de prestaties op die vakken goed te volgen.” De redenering is eenvoudig: wil je prestaties verbeteren, dan moet je veel controleren en dus veel toetsen.

Dit is een redenering die je verwacht van het management van een autofabriek. Als je het eindproduct maar goed controleert, komen er vanzelf betere auto’s en gaan de verkoopcijfers omhoog. Dit werkt al nauwelijks bij auto’s, laat staan in het onderwijs.

Leraren werken met levend materiaal, met leerlingen die zich ontwikkelen. Kinderen leren soms vanzelf en soms met horten en stoten. De meesten kunnen niet zonder een goede leraar. Kinderen zijn kostbaar en kwetsbaar. Ze moeten stevig worden uitgedaagd tot prestaties, geprikkeld worden tot nieuwsgierigheid en ook zo begeleid worden dat ze met plezier naar school gaan. Dat vergt veel vaardigheden en creativiteit.

Leraren weten dat een toets niet zinloos is, maar ze weten ook dat er heel wat anders dan een toets nodig is om de kinderen verder te brengen. En zij weten ook dat het er niet alleen om gaat dát leerlingen leren, maar dat ze iets waardevols leren.

Bezieling

Hoe moet het dan wel? Kunnen we op een andere manier de kwaliteit van onderwijs verbeteren? Natuurlijk! Uit onderzoek weten we dat de kwaliteit van het onderwijs toeneemt als leraren zich ontwikkelen. Het is verder mogelijk dat het onderwijs verbetert door planmatig aan schoolontwikkeling te werken en door opbrengstgericht werken in te voeren. Zwakke scholen kunnen daardoor een enorme impuls krijgen.

Wat in het algemeen op alle scholen werkt, is dat leraren geprikkeld worden om zich te vormen. Als leraren cursussen volgen en experimenteerruimte krijgen, gaat er wat gebeuren. Directies moeten die speelruimte niet oogluikend toestaan, maar juist bevorderen. Elan en bezieling ontstaan niet door het toetsen van kinderen, maar door ontwikkeling van leraren.

Waarden

De toon die is gezet op Prinsjesdag is er niet naar. Het heil voor de kwaliteit van onderwijs wordt verwacht van prestatiedruk. De gevolgen zullen niet uitblijven. Een zekere werkdruk is in ieder beroep nodig. Pressie van bovenaf leidt echter maar al te gemakkelijk tot verkramping. In het onderwijs vertaalt zich dat dubbel terug. De leraren staan onder druk. Zij voeren bewust of onbewust de druk op leerlingen op. Het plezier in leren neemt af, de angst neemt toe.

In zo’n geval is het onderwijs aan het ver-leren. Dit keert zich als een boemerang tegen de werkbevrediging van leraren. De hoge verwachtingen van prestatiedruk rusten op een on-Bijbels wereldbeeld en kennen dus alleen maar slachtoffers.

Christelijke leraren zijn zich bewust van hogere waarden. Daarom zal een christelijke school slechts sober gebruik dienen te maken van toetsen en vooral te streven naar een betere aanpak in de klas. De nadruk moet liggen op uitdagend onderwijs, met als dragende boodschap dat er belangrijker waarden zijn dan prestaties. Die boodschap klinkt niet alleen tijdens het Bijbelverhaal, maar ook tussen de regels van het lesgeven.

De auteurs zijn respectievelijk lector onderwijs & identiteit en senior docent en onderwijskundige op Driestar Hogeschool.