Houd bij bezinning op catechese trends in samenleving in de gaten
Catechese zal telkens weer vertaald moeten worden naar de actuele praktijk, betoogt ds. H. J. van Wijnen. Hij signaleert in de samenleving enkele trends die van invloed zijn op de catechese.
- Instituten, zoals bijvoorbeeld jeugdbonden, worden niet meer vanzelfsprekend als autoriteit gezien als het gaat om het leveren van materiaal, kennis en andere vormen van ondersteuning. In een netwerkomgeving wordt veel zelf geconstrueerd en zelf georganiseerd. De rol van het instituut is overigens zeker niet uitgespeeld, maar kan zelf een belangrijke facilitator en katalysator zijn en worden in een netwerkomgeving.
Jongeren hebben behoefte aan authenticiteit van een aantal identificatiefiguren binnen hun sociale verbanden. Deze rol en verantwoordelijkheid zijn een andere rol en verantwoordelijkheid dan een aantal decennia geleden. Toen werd er meer via de institutionele lijn aan met name cognitieve overdracht gedaan en was er meer aandacht voor de wijze waarop dit in allerlei materialen kon worden aangeboden.
De secularisatie is diep doorgedrongen. In de omgeving van de gemeenten, maar ook binnen de gemeente zelf en bij de leden van de gemeente. Dit heeft als gevolg dat de manier waarop in het verleden invulling en vorm is gegeven aan geloofsbeleving voor heel veel mensen in het algemeen en jongeren in het bijzonder niet meer vanzelfsprekend is en soms ook vervreemdend kan werken. Dit is de weerbarstige werkelijkheid van heel veel christelijke gemeenten. De secularisatie stelt nieuwe vragen aan manieren van inwijding in het christelijk geloof.
De individualisering én de verankering in gemeenschappen zijn beide basisbehoeften in een ontwikkelingsproces. Uit onderzoeken blijkt dat een doorgeschoten individualisering uiteindelijk niet dienstbaar is voor de ontwikkeling. De behoefte aan sociale verbanden, juist in levensbeschouwelijke kwesties en zingevingsvragen, is echter onverminderd groot. De manier waarop deze sociale verbanden vorm krijgen, is veranderd. Sociale verbanden en gemeenschappen worden steeds minder georganiseerd vanuit een instituut, maar meer en meer zelf gecreëerd en projectmatig en themagericht vormgegeven.
In veel kerkelijke gemeenten is te zien dat jongeren naast het op aanbod gerichte jeugdwerk en catechese zelf activiteiten organiseren en initiatieven ontplooien, los van het aanbod vanuit de gemeente. Vaak vindt dit plaats in de periferie van de gemeente, soms aangewakkerd door enthousiaste volwassenen, soms gekopieerd uit andere gemeenten en soms spontaan ontwikkeld.
Ook actief meelevende jongeren willen niet meer alleen aangewezen zijn op het aanbod vanuit de eigen plaatselijke gemeente. Bij een ondersteuningsbehoefte op het gebied van geloof en zingeving zoeken jongeren heel eenvoudig zelf een weg via internet of bij andere organisaties dan de eigen kerkelijke gemeente. Dit proces is overigens ook waarneembaar op het niveau van de leidinggevenden in de gemeente.
Onder jongeren is de tijd helemaal voorbij dat er sprake was van verzuiling. Landelijke activiteiten zoals de EO-jongerendag, Taizébijeenkomsten en het Xnoizz-Flevofestival worden door jongeren uit de breedte van christelijk Nederland bezocht.
In verschillende gemeenten is er vrijwel geen sprake meer van onderscheid tussen catechese en jeugdwerk. Soms is hier om pragmatische redenen voor gekozen: gebrek aan menskracht. Soms meer principieel omdat de gemeenschappelijkheid van jeugdwerk en catechese (doelgroep, doelstelling, integrale benadering van inwijden én participeren) beleidsmatig zwaarder wordt getaxeerd dan de eigenheid van jeugdwerk (vorming) en catechese (doelgerichte leeractiviteit).
Bij veel jongeren is brede interesse voor geloof, religie en zingeving. Zij pikken die elementen eruit die hun relevant lijken. Op deze manier wordt een persoonlijk geloofsleven of een persoonlijke religiositeit geconstrueerd die zelf is samengesteld. Het ingewijd worden in een geheel aan overtuigingen, gebruiken en rituelen op basis van een bepaald meerjarig curriculum dat hoort bij een specifieke kerkelijke traditie, staat hiermee op gespannen voet.
Er komen steeds meer signalen binnen vanuit plaatselijke kerkelijke gemeente dat ouders en andere leidinggevenden moeite hebben om in deze (complexe) samenleving het christelijk geloof onder woorden te brengen en voor te leven op een wijze die dicht bij de jongeren staat en ook van authenticiteit getuigd. Terwijl hier juist op dit vlak bij jongeren wel veel behoefte aan is.
De auteur is programmamanager jeugdwerk in de Protestantse Kerk. Dit artikel is een bewerking van de lezing die hij maandag hield op het symposium ”De toekomst van de catechese”.
