Zoals we allemaal weten, leeft de mens tegenwoordig langer. Door de langere levensverwachting neemt de periode van zorgbehoefte bij ouderen toe. Het leven van oudere mensen gaat vaak gepaard met chronische ziekten en fysieke beperkingen. Zij hebben daarvoor hulp nodig. Het is niet altijd mogelijk, en ook niet altijd wenselijk, om de volledige zorgbehoefte te laten dekken door professionele zorgverlening.

Behalve de partners zijn volwassen kinderen de voornaamste bron van informele zorgverlening voor oudere mensen. In 2007 gaf ruim 40 procent van de mantelzorgers in Nederland hulp aan hun ouders of schoonouders.

Afnemende geboortecijfers en de toegenomen levensverwachting hebben tot gevolg dat er in de toekomst minder kinderen beschikbaar zijn die zorg kunnen bieden aan hun ouders. Tegelijk zullen de kinderen zorg moeten verlenen voor langere periodes. Deze maatschappelijke en demografische ontwikkelingen raken veel mensen in Nederland en in andere landen.

Zorgen voor de ouders is niet altijd eenvoudig. Een kind kan de taak als zwaar ervaren. Zeker als het er alleen voor staat. Het is daarom belangrijk dat kinderen regelen dat zij er niet alleen voor staan. Het is van belang dat kinderen de zorg voor hun ouders met anderen delen.

Er zijn verschillende mogelijkheden om zorg te delen. Kinderen kunnen hun broers en zussen inschakelen. Verder is er vaak zorgpotentieel aanwezig bij andere familieleden, buren en vrienden. Als meerdere hulpverleners betrokken zijn bij een zorggeval spreken we over een netwerk van mantelzorgers.

Deel uitmaken van een netwerk geeft een goed en veilig gevoel. Het netwerk is doorgaans een bron van steun voor de mantelzorgers. Het delen van de zorg maakt dat de zorg voor ouders als minder belastend wordt ervaren dan wanneer een kind die zorg alleen zou geven. De zware taak rust in zo’n geval niet op één paar schouders.

Uit mijn onderzoek naar mantelzorgers in Nederland blijkt dat de zorgbelasting lager is als men de zorg deelt met meerdere mensen. In zo’n geval kunnen taken worden verdeeld. Dat klinkt logisch. Interessant is echter dat dit niet alleen betekent dat kinderen, door samen te zorgen, minder hulp moeten geven en zich daardoor minder overbelast voelen. Het lijkt er op dat alleen al om het feit dat er samen wordt gezorgd, een kind minder belasting ervaart.

Als we twee kinderen vergelijken die beiden dezelfde hoeveelheid zorg verlenen, blijkt dat degene die de zorg met meerdere mensen deelt, minder zorgbelasting ervaart dan degene die de zorg met minder mensen deelt. Dit effect treedt mogelijk op omdat, wanneer het zorgnetwerk groter is, men onderling meer betrokkenheid en steun ervaart. Het lijkt erop dat, hoe groter het netwerk van familie, buren en vrienden die helpen, hoe minder zwaar de taak ervaren wordt. Het is daarbij om het even met wie men de zorg deelt.

Uiteraard is het zo dat er bij het samen zorgen onenigheden tussen mantelzorgers kunnen ontstaan over hoeveel zorg er gegeven moet worden, over wat er nodig is en over hoe de zorg verdeeld moet worden. Uit mijn promotie­onderzoek blijkt dat kinderen die onenigheid binnen het zorgnetwerk hebben, meer zorgbelasting ervaren. Gegeven het feit dat conflicten in het zorgnetwerk de zorgbelasting doen toenemen, is het belangrijk dat het delen van de zorg op een positieve manier plaatsvindt en goed gecoördineerd wordt.

Het delen van de zorg vermindert de zorgbelasting bij mantelzorgers. Het is daarom belangrijk dat families zorgtaken over meerdere personen verdelen en dat zowel ouderen als mantelzorgers streven naar grotere zorgnetwerken waarbinnen taken goed en zonder conflicten worden verdeeld. Professionele hulpverleners richten hun aandacht vaak op de primaire zorgverlener, maar zouden ook een rol kunnen spelen in de coördinatie van een groter zorgnetwerk. Zij kunnen mantelzorgers stimuleren om veel mensen om zich heen te verzamelen.

Daarbij is het belangrijk dat de mogelijkheden en kenmerken van alle bestaande en potentiële mantelzorgers (ook niet-verwante mantelzorgers) meegenomen worden. Het zoeken naar bredere netwerken kan belangrijk zijn in de situaties wanneer de familie van de oudere niet of niet voldoende beschikbaar is, bijvoorbeeld wanneer een ouder geen kinderen heeft of wanneer kinderen te ver weg wonen om regelmatig te kunnen helpen. Dan is de aandacht voor mantelzorgers die niet tot de familie behoren relevant.

Het is belangrijk dat in families het volledige potentieel wordt gebruikt om voor oudere mensen te zorgen. Dat helpt om stress rond toenemende zorg te verminderen. Zeker in een maatschappij waarin zonen en dochters werken, zorgen voor eigen kinderen en vaak verschillende rollen en taken in hun dagelijkse leven moeten combineren.

De auteur promoveerde vorige maand aan de Vrije Universiteit te Amsterdam op een onderzoek naar mantelzorg in Nederland.