De rede die paus Benedictus XVI vrijdag in Erfurt uitsprak heeft veel reacties losgemaakt. De ene positiever dan de andere, maar de meeste reacties zijn vooral opvallend mild.

Deze positieve reacties komen wellicht voort uit de milde toon van de paus over de persoon van Maarten Luther en uit het feit dat hij de levensvraag van de reformator onderstreept en benadrukt: Hoe krijg ik een genadig God? Een vraag die de meeste reformatorische christenen vertrouwd in de oren klinkt. Of toch niet? Is het feit dat de paus deze vraag van Luther actueel maakt, een aanklacht tegen de kerken van de Reformatie, omdat deze levensvraag anno 2011 vaak achterwege blijft? Is deze paus reformatorischer dan zijn voorgangers?

Oecumenische opdracht

Ik vermoed dat de paus zelf het pleidooi dat hij voert voor de oecumene als speerpunt van zijn rede ziet, en dus niet het deel over Luther. Hij noemt het zelfs als een „fout van het confessionele tijdperk” dat er meer werd gekeken naar wat scheidde, dan dat er gekeken werd naar wat er aan gemeenschappelijk waarheden zijn in de Heilige Schrift en de oudchristelijke belijdenissen. Tevens noemt hij de oecumene „een grote verworvenheid.” De oecumene is dus het bereikte doel dat wij in de huidige geseculariseerde wereld dreigen te verliezen. En daarom moet „ons geloof in de wereld van nu recht overeind blijven. Dat is een centrale oecumenische opdracht.”

Nu valt niet te ontkennen dat de verdeeldheid van de kerken niet bijdraagt aan het getuigend geluid in de samenleving. Maar wat is dat getuigend geluid? Een van de kernen van de Reformatie is het ”sola fide”. Het geloof alléén. Wat is dat geloof?

De Heidelbergse Catechismus verwoordt het in zondag 7 heel kernachtig: „Een waar geloof is niet alleen een stellig weten of kennis, waardoor ik alles voor waarachtig houd, wat ons God in Zijn Woord geopenbaard heeft, maar ook een vast vertrouwen, hetwelk de Heilige Geest door het Evangelie in mijn hart werkt, dat niet alleen anderen, maar ook mij vergeving der zonden, eeuwige gerechtigheid en zaligheid van God geschonken is, uit louter genade, alleen om der verdienste van Christus’ wil.”

Trente

Paulus schrijft daarover onder andere in zijn brief aan Efeze dat het geloof een gave van God is: „Want uit genade zijn gij zalig geworden door het geloof; en dat niet uit u, het is Gods gave; niet uit de werken, opdat niemand roeme” (Ef. 2:8 en 9).

Zou de paus dit geloof bedoelen? Zonder twijfel: nee! Het concilie van Trente heeft in de zesde zitting de vervloeking uitgesproken over allen die belijden dat de genade waardoor zij gerechtvaardigd worden, slechts een gunst van God is. „Indien iemand beweert dat de goede werken van de gerechtvaardigde mens op zulk een wijze gaven van God zijn, dat ze niet tegelijkertijd de goede verdiensten zijn van de gerechtvaardigde mens zelf, of dat de gerechtvaardigde mens zelf door goede werken die hij door Gods genade en verdienste van Jezus (van Wie hij een levend lidmaat is) verricht, niet waarlijk zou verdienen de vermeerdering van de genade, het eeuwige leven en de verwerving van het eeuwige leven zelf (indien hij althans in de genade gestorven is) alsmede de vermeerdering van de heerlijkheid in de hemel, die zij vervloekt” (Canon 32). De paus heeft hiervan op geen enkele wijze afstand gedaan. Dus is hij reformatorischer dan zijn voorgangers, of is hij toch vooral echt rooms-katholiek?

Een van de doelstelling van stichting In de Rechte Straat is het getuigend gesprek met Rome. De openingen die de paus daarvoor biedt, noteren we met dankbaarheid. We beseffen ook dat het niet in is om scherp de verschillen tussen Rome en de Reformatie aan de orde te stellen. Maar het staan voor het ”sola Scriptura”, ”sola gratia” en ”sola fide” staat haaks op de oecumenische gedachte die de paus als centrale opdracht ziet. Als iets blijkt uit de rede van de paus, is het wel de actualiteit en de noodzaak van de Reformatie.

De auteur is officemanager bij stichting In de Rechte Straat.