Relevante theologie verbindt
Een relevante gereformeerde theologie legt verbinding tussen hoofd en hart, reflectie en praxis, binnen- en buitenperspectief en verleden, heden en toekomst, betoogt prof. dr. J. Hoek.
Op 10 januari 1883 hield Herman Bavinck zijn ”Rede ter aanvaarding van het leeraarsambt aan de Theologische School te Kampen”. Het onderwerp van zijn rede, die iedere beginnende theologiestudent zich eigen zou moeten maken, was ”De wetenschap der H. Godgeleerdheid”. Bavinck keert zich in zijn rede tegen L. W. E. Rauwenhoff (1828-1889), die had betoogd dat de theologie moest worden geseculariseerd om haar plaats aan de universiteit te kunnen behouden. Uiteindelijk, zo stelt Bavinck, wil men álles seculariseren en ten slotte God Zelf. Met de weg die Rauwenhoff wijst, is het doodvonnis van de theologie getekend. Bavinck acht het een hoge roeping om de theologie in haar heilig en zelfstandig karakter te handhaven.
De positie die Herman Bavinck meer dan honderd jaar geleden met zo veel verve innam, kan vandaag met evenveel overtuiging worden gehandhaafd. Dat betekent echter niet dat we kunnen doen alsof we nog in de 19e eeuw leven. We zullen steeds opnieuw de weg moeten leren vinden om actueel en relevant te theologiseren. In dat besef doe ik een viertal aanbevelingen om dit zoekproces te stimuleren.
Houd theologie krachtig door verbinding van hoofd en hart. Theologie en spiritualiteit dienen elkaar te doordringen. Het hart van de theologie ligt in het gebed, zo wist Karl Barth. Er is een groot verschil tussen veel praten over God enerzijds en anderzijds Hem kennen en vanuit die kennis tot spreken komen. Bijzondere aandacht vraagt dan ook de geestelijke vorming en toerusting van de studenten.
Houd theologie krachtig door verbinding van reflectie en praxis. Dat was altijd al kenmerkend voor de gereformeerde theologie: echt ”prakticaal” te zijn, op het leven gericht. Het is noodzakelijk en uiterst vruchtbaar om de mogelijk- heden aan te grijpen die zich voor- doen nu het verschijnsel hbo-theologie zich heeft geprofileerd. Wetenschappelijke theologie en hbo-theologie zijn geen concurrenten van elkaar en evenmin duplicaten. Er moet verder worden doorgedacht over de specifieke identiteit van beide vormen van theologisch onderwijs en onderzoek.
Houd theologie krachtig door verbinding van binnenperspectief en buitenperspectief. Het binnenperspectief, de doordenking van theologische en culturele thema’s vanuit een christelijke visie, gaat integraal samen met het buitenperspectief, de oriëntatie op culturele en religieuze ontwikkelingen. Het binnenperspectief moet oecumenisch worden verwijd, ik zou zeggen: in concentrische cirkels: gereformeerd, evangelicaal, staande in de klassieke theologische traditie van het ”fides quaerens intellectum” (geloof dat zoekt naar inzicht).
De tijd dat het centrum van de christelijke godsdienst in Europa lag, is voorgoed voorbij. De consequenties van dit gegeven zijn nog lang niet doordacht. Alleen waar het eurocentrisme wordt overstegen, komt er een nieuwe creatieve fase in de theologie op gang. Internationalisering is geen luxe, maar is onmisbaar. Tegelijkertijd ontmoeten we medegelovigen uit geheel andere culturen én mensen die andere religies aanhangen in onze eigen straat. Vandaag de dag moeten mondiale en multiculturele oriëntatie meer dan ooit aandacht krijgen.
Het buitenperspectief impliceert een intense luisterhouding ten opzichte van onze culturele context. We hebben daartoe als theologen de hulp vanuit andere disciplines nodig. De inbedding in een brede academische context kan zo’n kruisbestuiving sterk bevorderen. Waar deze inbedding ontbreekt, moet met des te meer inzet gezocht worden naar alternatieven om interdisciplinaire ontmoeting en samenwerking te bevorderen.
- Houd theologie krachtig door verbinding van verleden, heden en toekomst. De theologie is wezenlijk conservatief in de aanvaarding van de erfenis van de vorige geslachten. Zij werpt deze verworven schatten niet in de smeltkroes van de kritiek, maar wil ze zichzelf en de kerk opnieuw en als nieuw toe-eigenen. Theologen moeten niet onder het mom van relevantie achter de mode van de dag aanlopen.
Toch is de theologie ook een progressieve wetenschap. Het verleden eerbiedigend, bouwt zij voort op het gelegde fundament, totdat zij eens zelf voltooid is en het einddoel heeft bereikt. De theologie kan daarom noch bij Chalcedon, noch bij Genève, noch bij Dordrecht stil blijven staan. Zij is ervan overtuigd dat God steeds weer nieuw licht geeft over oude en nieuwe schatten uit de Heilige Schrift. Het is duidelijk dat de theologie vrijheid moet hebben om vernieuwend onderzoek te kunnen doen. Geef als kerken de theologen de ruimte om te experimenteren.
Wat het heden betreft, laat Herman Bavinck het maar weer zeggen: „Door de theologie blijft het religieuze leven zijn samenhang bewaren met de cultuur van zijn volk, blijft het positie nemen op de hoogte van zijn tijd, houdt het verband met land en volk, met wetenschap en kunst, met staat en maatschappij, met alle nationale en internationale bewegingen vast. Door de theologie als wetenschap worden voor de kerk des Heeren dienaren des Woords gekweekt die als echte theologen kinderen zijn van hun geslacht en hun eeuw.”
De auteur is hoogleraar systematische theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven, bijzonder hoogleraar gereformeerde spiritualiteit aan de Protestantse Theologische Universiteit (Kampen) en hogeschoolhoofddocent aan de Christelijke Hogeschool Ede. Dit artikel is ontleend aan zijn rede ”De kracht van verbindende theologie” maandagmiddag bij de opening van het academisch jaar van de Theologische Universiteit in Kampen (Broederweg).
