De achternaam viert een feestje
BILTHOVEN – De achternaam is jarig. Vandaag precies 200 jaar geleden verplichtte Napoleon alle Nederlanders per decreet een vaste achternaam te kiezen.
De meest wonderlijke namen zijn sindsdien vastgelegd. Sukkel, Poepjes of Kloot. Niet iedereen is daar op dit moment even gelukkig mee. Toch hadden deze namen destijds tijd niet de huidige negatieve betekenis. Sukkel komt van sickel en kloot betekent gewoon bal.
Het decreet van Napoleon betekende het begin van een officiële burgerlijke stand. „De achternaam bestaat echter al veel langer”, zegt taalwetenschapper dr. ir. Gerrit Bloothooft van het Meertens Instituut en de Universiteit Utrecht. „De burgerlijke stand viert dus eigenlijk een feestje.”
In Frankrijk ontstond eind 18e eeuw al een burgerlijke stand bij de scheiding van kerk en staat na de Franse Revolutie. In Nederland werd deze ingevoerd toen Holland onderdeel werd van het Franse keizerrijk. Op 18 augustus 1811 stelde Napoleon iedere burger verplicht een vaste achternaam te kiezen.
Napoleon liet de namen vastleggen om het innen van belastingen en het ronselen van soldaten te vergemakkelijken. Het registreren van achternamen vormt daarmee min of meer het begin van het huidige informatiemaatschappij.
Taalwetenschappers bestrijden de lezing dat veel Nederlanders uit protest tegen het Franse regime een vreemde achternaam kozen. Naaktgeboren blijkt al veel langer te bestaan. Evenals Leeflang, Pasop en De Kwaadsteniet. Ruim 70 procent van de achternamen voert terug tot de Middeleeuwen.
Mensen met een merkwaardige achternaam zitten hier niet per se hun hele leven aan vast. Voor een wijziging is echter een heel goede reden én toestemming van Hare Majesteit nodig. En een zak geld. Het ministerie van Veiligheid en Justitie vraagt vanaf 1 september 835 euro. Het aantal verzoeken tot wijziging loopt langzaam terug, van 3133 (2007) naar 2616 (2010). Vaak vragen kinderen na echtscheiding een nieuwe achternaam.