De ene is nog niet bedwongen of er verschijnt een nieuwe aan de horizon. De problemen storten zich de laatste jaren als een trapsgewijze waterval die niet lijkt te stoppen, over Europa en de rest van de wereld uit. Ze wijzigen regelmatig van gedaante en ze worden met onderscheidende namen aangeduid, maar ze vloeien wel uit elkaar voort en in elkaar over, als een ononderbroken stroom.

Het begint in 2007, met groeiende onrust over de situatie in de Verenigde Staten. De huizenprijzen daar dalen, steeds meer mensen hebben moeite om hun woonlasten op te brengen: de hypothekencrisis. Banken, waaronder de twee belangrijke hypotheekverstrekkers Fannie Mae en Freddy Mac, zijn te gretig geweest met het toekennen van financiering en moeten nu enorme bedragen afschrijven als gevolg van wanbetaling onder de klanten.

Geleidelijk aan ontstaat een gevoel dat het wel eens goed fout kan lopen, dat het niet bij een binnenbrandje zal blijven. Door de narigheid met huiseigenaren worden financiële ondernemingen terughoudend met het onderling aangaan van schulden. De Federal Reserve (Fed), de centrale bank, pompt veel geld in het systeem om een zogenoemde credit crunch, het opdrogen van de beschikbare kredietlijnen, te vermijden.

Schok

Het gaat echt mis in de zomer van 2008. De moeilijkheden blijven niet geïsoleerd, maar waaieren ver uit. Zij ontwikkelen zich tot een heuse kredietcrisis.

Amerikaanse hypotheken zijn door de uitgevers ervan vaak gebundeld, verpakt en doorverkocht. Er wordt wereldwijd gehandeld in allerlei ingewikkelde en risicovolle producten, waarbij ook hypotheken, met inmiddels de junkstatus, betrokken zijn. Voor veel partijen dreigt flinke schade. Andere, waar zij transacties mee doen, vertrouwen het niet meer. Alles hangt opeens met alles samen. De verwevenheid blijkt groot.

In september sneuvelt de gerenommeerde Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers. De overheid in Washington weigert een reddende hand toe te steken. Het faillissement veroorzaakt een schok van jewelste binnen de internationale financiële sector.

Op de beurzen kelderen de aandelenkoersen. De geldmarkt, waarop banken dagelijks bij elkaar lenen en hun overtollige kasmiddelen uitzetten, valt nagenoeg stil. Niemand durft op dat terrein nog te bewegen. Veel te riskant. Wie weet, gaat morgen weer een branchegenoot kopje-onder. Als dat met Lehman gebeurt, kan het ook andere treffen. Centrale banken passen hun rente drastisch naar beneden aan en stellen onbeperkt liquiditeiten ter beschikking om een ineenstorting van het mondiale financiële systeem af te wenden.

De volgende fase breekt aan: de bankencrisis. Veel banken raken in acute problemen. Fortis bijvoorbeeld. Het concern wordt opgesplitst. De Nederlandse regering, onder de regie van premier Balkenende en minister van Financiën Bos, ziet zich genoodzaakt ABN AMRO, dat door Fortis was overgenomen, terug te kopen. Een volledige nationalisatie. Ook ING, Aegon, SNS en NIBC ontvangen staatssteun vanuit Den Haag. Elders in Europa en in de VS moeten er vanuit de schatkist eveneens gigantische bedragen naar banken en verzekeraars om die voor de ondergang te behoeden.

Recessie

Zo veel onzekerheid en wantrouwen, dat laat uiteraard de reële economie niet onberoerd. Burgers en bedrijfsleven worden voorzichtig en houden de hand op de knip. Consumptie en investeringen zakken in, groei slaat om in krimp: de economische crisis.

Overheden komen in het geweer met stimulerende maatregelen. Voorzitter Barroso van de Europese Commissie weet via de EU-lidstaten ongeveer 200 miljard euro bijeen te sprokkelen om met speciale programma’s tegengas te bieden aan de neergang. Niettemin pakt die stevig uit. We raken verzeild in de zwaarste recessie sinds de jaren dertig van de vorige eeuw. In Nederland daalt in 2009 het bruto binnenlands product (bbp), de waarde van alle goederen en diensten, met zo’n 4 procent. De welvaart is op z’n retour.

Ondertussen zijn overal de staatsschuld en het begrotingstekort, door de inzet op grote schaal van middelen voor het redden van de banken en het kenteren van de conjunctuur, sterk uitgedijd; hier en daar zelfs totaal uit het lood geslagen. Maar dat is even niet belangrijk. Dat zien we later wel. Andere zorgen voeren de boventoon.

Griekenland

Dat verandert begin 2010. Dan steekt in Europa, onder invloed van die verslechterde omstandigheden in de sfeer van de publieke financiën, de schuldencrisis de kop op. Het mag ook een monetaire crisis heten, want het voortbestaan van de muntunie en de euro zijn daarbij in het geding.

Directe aanleiding vormt de positie van Griekenland. Dat heeft ook nog eens gesjoemeld met de cijfers en de zaken rooskleuriger voorgesteld dan ze in werkelijkheid zijn. Het maakt beleggers kopschuw. Zij doen hun Griekse staatsobligaties van de hand. De rente voor de regering in Athene stijgt daardoor en het ziet ernaar uit dat zij op enig moment niet langer aan de betalingsverplichtingen over de uitstaande schuld zal kunnen voldoen.

De overige euronaties schieten te hulp en trekken in mei 110 miljard euro aan steun­kredieten uit. Kort erna tuigen zij samen met het Internationaal Monetair Fonds (IMF) een noodfonds op van 750 miljard euro, bedoeld om eventueel ook andere partners binnen de eurozone die in problemen verkeren bij te staan.

De crisis is daarmee echter niet opgelost. Integendeel, die breidt zich in de loop van 2010 en 2011 uit. Private investeerders richten hun pijlen op nog meer zwakke landen.

Daardoor gaat eerst, in november, Ierland aan het infuus. De regering in Dublin heeft veel kapitaal naar de banken geschoven, omdat die getroffen zijn door de gevolgen van een vastgoedcrisis, met instortende huizenprijzen en afschrijvingen op hypotheken. Portugal doet enkele maanden later, in april, eveneens een beroep op de gecreëerde noodfaciliteit. Griekenland glijdt verder weg en krijgt in juli 2011 een tweede pakket van 109 miljard euro toegezegd.

Verdeeldheid

Augustus 2011: even dreigt dat zelfs de VS in betalingsproblemen raken. Het lukt pas op het allerlaatste moment een akkoord te bereiken over een verhoging van het schuldenplafond in dat land. Door het geruzie tussen de politici in ­Washington zijn alle ogen opeens gericht op de schuldenlast van mondiaal de nummer één.

Kredietbeoordelaar Standard & Poor’s straft het getoonde gebrek aan snel, daadkrachtig handelen af met een verlaging van de kredietwaardigheid. De VS verliezen hun triple-A-status. Boven op de schuldencrisis in Europa en de vrees voor een dubbele dip, heeft de wereld er weer een factor bij die het wantrouwen en de onzekerheid voedt. De aandelenkoersen tuimelen opnieuw omlaag.

Misschien mogen we inmiddels ook wel spreken van een politieke crisis, die zich manifesteert in verdeeldheid en onmacht. In de VS zien we dat Republikeinen en Democraten elkaar in de houdgreep nemen, waardoor ’s werelds grootste economie niet of zeer moeizaam tot besluiten komt.

In Europa heerst evenmin eensgezindheid. Er ligt geen helder recept voor de aanpak van de ontsporingen. De politieke leiders van de sterkere landen ervaren de druk van de kiezers. Die voelen er weinig voor om telkens met vele miljarden te moeten opdraaien voor de misstanden in de periferie van het eurogebied, die verband houden met slecht beleid en met het feit dat de bevolking daar boven haar stand leefde. Bovendien heeft onder de burgers het project van de Europese eenwording in de voorbije jaren toch al danig aan populariteit ingeboet.

Spoedberaad, een extra top, telefonisch overleg op het hoogste niveau, vakanties moeten worden afgebroken. De crises houden de beleidsmakers voortdurend bezig. Maar langzamerhand rijst de beangstigende vraag of de problemen wel beheersbaar blijven. Perspectief op betere tijden ontbreekt voorlopig in ieder geval.