Dat op internet allerlei slag volk de aanslagen in Noorwegen zou aangrijpen om islamcritici verdacht te maken, viel te voorzien. Daar was ik dan ook niet verbaasd over. Net zo goed als er gemankeerde lieden zijn die het bestonden om de wrede massamoord goed te praten. Sommigen kunnen nu eenmaal de verleiding niet weerstaan om in het open riool dat internet heet hun verzuurde braaksel uit te kotsen.

Nee, dat serieuze deelnemers aan het maatschappelijk debat de golven van afschuw en verontwaardiging over wat er in Noorwegen is gebeurd naar zich toe probeerden te trekken – dat was pas echt misselijkmakend. De slacht­offers waren nog niet eens begraven en toen begon het al.

Ik weet niet wat stuitender was: de oproep van GroenLinks om tot een Kamerdebat te komen over „de angst voor buitenlanders”, of de reactie van een blogger op de linkse website Joop. Na Oslo en Utoya werd het volgens hem tijd „om ons af te vragen of wij in Nederland een structurele geweldsdreiging hebben uit de rechts-extremistische hoek.” Hij noemde met name CDA en VVD, die volgens hem met hetzelfde vuur spelen „als Elsevier, De Telegraaf en Wilders al jaren doen.” Zij roepen weliswaar niet op tot geweld, „maar er is een kans dat een kwetsbaar deel van de bevolking op termijn geweld gaat gebruiken onder dit spervuur van lelijke woorden over linkse en islamitische mensen.”

Ja, zo lust ik er nog wel een paar. De commentator van deze krant heeft in de loop der jaren al heel wat keren de vrijzinnigheid in kerkelijk Nederland gehekeld. Moeten we daarom bang zijn dat er op een zolderkamer een doorgedraaid type na lezing van weer zo’n commentaar zijn dubbelloops jachtgeweer van onder zijn bed haalt en een kerkgebouw met een ‘foute’ modaliteit binnendringt om daar wild om zich heen te gaan schieten? Wat een flauwekul.

Zou Breivik dan helemaal niet zijn aangezet tot geweld? Geweldplegers kunnen toch immers een ideologische agenda hebben? Neem Volkert van der G., de moordenaar van Pim Fortuyn. Of Mohammed B., de moslim die Theo van Gogh doodschoot. Of de orthodoxe Jood Yigal Amir, die de Israëlische premier Rabin in 1995 om het leven bracht. Of de extremisten achter 11 september.

Wat deze daders echter onderscheidt van Breivik en iemand als Tristan van der V., is dat ze uitblonken in kille berekening en een maximaal effect van hun moordpartij bereikten. Het oogmerk van Volkert van der G. was om te voorkomen dat iemand die hij beschouwde als zijn gevaarlijkste tegenstander, aan de macht zou komen. Hoe duivels zijn actie ook was, hij is daarin uitstekend geslaagd. Fortuyn was op weg om een heel belangrijke rol te gaan spelen, en dat werd door een kogel van links verijdeld.

De Jood Amir vond dat Rabin met zijn vredespolitiek een bedreiging vormde voor het voort­bestaan van Israël. Of dat zo was, zal nooit bewezen kunnen worden, maar een volslagen domme redenering was het zeker niet. En de extremisten van 11 september 2001 wilden een heilige oorlog op gang brengen waarbij de goeden tegenover de kwaden zouden komen te staan. Vanuit hun perceptie zijn ze daarin ongekend succesvol geweest.

Maar wat is het effect van de gruweldaden van Breivik? Hij heeft alleen maar een zee van ellende, wanhoop en verdriet achtergelaten. De door hem gewraakte politieke partij met de in zijn ogen veel te softe standpunten over de islam zal geen kiezer minder trekken en van de weeromstuit echt niet voor de harde lijn kiezen. Het enige wat hij bereikte, is dat Noorwegen in verwarring raakte, maar niet over het thema dat Breivik graag op de agenda wilde zetten.

Het verschil tussen daders als Volkert van der G., Mohammed B., de Jood Amir en genoemde moslimextremisten aan de ene kant en Breivik en Tristan van der V. aan de andere kant, is te vinden in hun hersenpan. Daar heb je geen psychia­ters voor nodig. Volkert van der G., Mohammed B. en Amir zijn tot langdurige vrijheidsstraffen veroordeeld en werden toerekeningsvatbaar verklaard.

Het lijdt geen twijfel dat Tristan van der G. daarentegen tbs zou hebben gekregen. Die moest in de eerste plaats worden behandeld. Ik ken het Noorse systeem niet, maar als Breivik in Nederland werd berecht, verdween ook hij ongetwijfeld in een tbs-kliniek. Zulke mensen zijn ernstig ziek in hun hoofd, zoals ook de advocaat van Breivik heeft verklaard. Hadden ze een lichamelijke aandoening van dezelfde ernst, dan moesten ze onmiddellijk naar de intensive care. Maar een stoornis in het brein kan helaas goed worden gemaskeerd. In een tijd waarin mensen veel makkelijker dan voorheen de anonimiteit kunnen kiezen, is dat geen opwekkende gedachte. Daarover lees je weinig, want daar is geen politieke boter uit te braden.