klinkt in de roep om referenda de echo van de volkssoevereiniteit door. Een verschijnsel dat in zijn visie haaks staat op ons systeem, dat uitgaat van gekozen parlementariërs die verantwoordelijk zijn voor het eindresultaat en bereid zijn zich daarvoor te verantwoorden. Is een Europese ’grondwet’ reden voor een raadplegend referendum? Groen Links, PvdA en D66 vinden van wel. Zij hebben daarom een initiatiefwetsvoorstel ingediend. Ook SP en LPF willen zo’n referendum. Nu ook de ChristenUnie onlangs de deur op een kier heeft gezet en de VVD nog geen uitsluitsel heeft gegeven, lijkt zich een krappe kamermeerderheid voor het referendum af te tekenen.

Moeten we daar blij mee zijn? Mijn antwoord is: nee. Zeker, oppervlakkig beschouwd lijkt het aantrekkelijk dat de burger directer wordt betrokken bij de belangrijke vragen rond de toekomst van Europa. Er gaapt een grote kloof tussen het Europa-enthousiasme van veel beleidsmakers en de kritische gevoelens die bij heel veel Nederlanders leven tegenover het weglekken van bevoegdheden naar Brussel. Zou zo’n referendum niet betekenen dat er nu eindelijk eens naar de Europa-kritische burger wordt geluisterd? Was het maar waar!

Veelzeggend is dat de kring van indieners van het initiatiefwetsvoorstel is beperkt tot degenen die positief staan tegenover een federaal Europa. Veelzeggend is ook dat bij een recent Europa-debat een nauwelijks verholen irritatie doorklonk over het gebrek aan enthousiasme over Europa bij de gemiddelde Nederlander.

Bijles voor de burger
Daarom is het referendum nodig als „shocktherapie”, aldus PvdA-kamerlid Timmermans. Het lijkt er dan ook vooral op dat, alle mooie woorden ten spijt, het referendum is bedoeld als ’bijles’ voor de burger. Als de kiezers per referendum nu worden bewogen om ja te zeggen, wordt het de federalisten wat gemakkelijker gemaakt kritische burgers de mond te snoeren. De kiezers hebben immers gesproken? Wie wil er zo ondemocratisch zijn om de uitdrukkelijke wil van de kiezer te weerstaan?

Zo wordt de kloof met de toenemende schare Europa-kritische burgers vakkundig gedicht. Maar de burgers kunnen toch ook nee zeggen? Natuurlijk, in theorie wel. Het is de vraag of dit ook in de praktijk te verwachten is. Voordat het referendum wordt gehouden, zal de propagandamachine op volle toeren draaien - Brussel wil vast wel meebetalen. Zal niet in koor worden geroepen dat een nee een groot probleem zou zijn? Want er moeten wel knopen worden doorgehakt over de toekomst van Europa. En je moet natuurlijk ook wel redelijk blijven - je kunt met een Unie van 25 landen toch niet in alles je zin krijgen?

Kortom: de keus is aan de burger; maar in gecamoufleerde taal zal de burger vooral worden verteld dat hij eigenlijk geen keus heeft. Het moet ja worden! U mag kiezen: wilt u een eigentijdse wereldburger zijn of een zielige provinciaal?

Versimpeling
Maar als er toch een nee zou komen? Dan moet ik nog zien of dat als einduitspraak wordt geaccepteerd. Zie maar hoe het bij het Ierse referendum ging. De Ieren zeiden nee tegen een eerdere wijziging van de Europese grondregels in het Verdrag van Nice. En wat gebeurde er? Er werd gewoon een tweede referendum gehouden. De bijles werd opgevoerd. Zelfs de paus moest eraan te pas komen. Totdat er inderdaad een ja uit de Ierse kelen werd geperst. Nu pas heeft de burger duidelijk gesproken!

Bij een eventueel nee kan nog een ander bezwaar verwacht worden. Een ja is helder. Alles kan doorgaan. Maar een nee is onduidelijk, zo zal de redenering zijn. De grondwet -een verkeerde, aan het nationale recht ontleende term voor een soort basisverdrag- is immers een ingewikkeld document. Zij regelt grondrechten, besluitvormingsprocedures, de verhoudingen tussen de verschillende organen, de verdeling van bevoegdheden, en zo nog veel meer. Die complexiteit van de grondwet kan bij een nee worden misbruikt, maar is intussen natuurlijk wel een serieus feit.

Een simpel ja of nee zonder uitgebreide motivering is bij een afgebakend onderwerp als een Europese munt of een Europees leger nog enigszins denkbaar. Maar bij een ingewikkeld document als de grondwet is de versimpeling tot een ongemotiveerd ja of nee toch nauwelijks serieus te nemen? Alleen dat is al een goede, praktische reden om tegen zo’n referendum te zijn.

Fopspeen
Vooropstaat bovendien dat er tegen elk raadplegend referendum, waar dan ook over, ernstige staatsrechtelijke en principiële bezwaren bestaan. In de roep om referenda klinkt de echo van de volkssoevereiniteit door. Niet voor niets is D66 de grote pleitbezorger van referenda. Juist omdat in hun ideologische visie de bron van het overheidsgezag geheel en al bij het volk ligt, zouden zij het liefst over elke wet een referendum houden.

Daartegenover staat het vertegenwoordigende stelsel, dat uitgaat van gekozen parlementariërs die hun oren goed te luisteren leggen bij de burger, maar uiteindelijk zelf verantwoordelijk zijn voor het eindresultaat en bereid moeten zijn daarover verantwoording af te leggen. Een platte referendumdemocratie staat haaks op zo’n systeem van vertegenwoordiging, waarvan onze Grondwet ook uitgaat. Juist om die reden laat de Grondwet ook geen beslissend referendum toe. Het referendum mag hooguit raadgevend zijn. Als dit karakter echt serieus wordt genomen, en de kamerleden zich dan uiteindelijk niet laten leiden door de hoeveelheden ja’s en nee’s, wat is dan het nut geweest van zo’n referendum? Dat is het toch een schijnvertoning, een fopspeen geweest?

Leg het maar eens uit aan een burger als je inhoudelijk overtuigd tegen de ontwerpgrondwet gekant ben, wel voor een referendum, maar uiteindelijk gewoon bij je standpunt blijft. Grenst dat niet aan volksverlakkerij?

Valse vlag
En als de uitslag wel als beslissend wordt gezien? Dan is het etiket ”raadplegend” in feite een valse vlag voor een wijze van besluitvorming die inhoudelijk gezien in strijd met de Grondwet is. Dit kan toch niemand die onze rechtsstaat serieus neemt, met ernst bepleiten?Tot slot nog dit. De Europese grondwet gaat wel ergens over. Er zijn redenen te over voor een brede, grondige discussie hierover. De burger hierbij betrekken? Heel graag. Elke gemotiveerde inbreng is welkom. Maar laat de besluitvorming waar zij hoort: bij de wettig gekozen volksvertegenwoordigers.

En laten zij dan eens beginnen ook de Europa-kritische burger serieus te nemen. Misschien helpt het al als de fracties in de Tweede Kamer de commissie Europese zaken niet alleen bemensen met enthousiaste Europeanen, maar juist ook kamerleden zoeken die niet zo veel op hebben met Europa. Er is nog genoeg mogelijk. Alles is beter dan een dure schijnvertoning van stal te halen die referendum heet.

De auteur vertegenwoordigt de SGP in de Tweede Kamer.