Prof. dr. B. Heal (St. Andrews, Schotland) wil deze mythe ontmaskeren op de eerste dag van het congres ”De mythe van de Reformatie” in het Zwitserse Zürich.

Het congres is georganiseerd door de Reformation Research Consortium (RefoRC). De naam van deze onderzoeksgroep klinkt internationaal, maar de wortels ervan liggen in Nederland. RefoRC is de wetenschappelijke poot van het Refo500-project, dat geleid wordt de Apeldoornse hoogleraar aan de Theologische Universiteit Apeldoorn dr. H. J. Selderhuis. Voor de organisatie van RefoRC wordt hij bijgestaan door een internationale raad van bestuur.

In een tijdsbestek van drie dagen worden tijdens de RefoRC- conferentie zes plenaire lezingen en ruim vijftig korte voordrachten gehouden. Als overkoepelend thema heeft de organisatie gekozen voor ”De mythe van de Reformatie”.

Dr. Selderhuis verklaart waarom juist dit thema is gekozen voor de eerste RefoRC-conferentie: „Er bestaan rondom de Reformatie nogal wat beelden die als mythe gezien kunnen worden. Bij voorbeeld dat de Reformatie een Duits fenomeen was en dat Luther een eenvoudige monnik was die per ongeluk een Bijbel tegenkwam. Ook is het niet zo dat de Reformatie een razend succes was. Juist in de aanloop naar het herdenkingsjaar 2017 is het goed om dit soort beelden eens te controleren en waar nodig bij te stellen.”

Deze benadering werd geïllustreerd door een lezing van prof. dr. B. Heal (St. Andrews, Schotland) over het gebruik van beelden in de lutherse traditie. De mythe bestaat nog altijd dat de Reformatie alleen het Woord verkoos ten koste van het beeld, terwijl de Rooms-Katholieke Kerk de omgekeerde keuze maakte.

Dr. Heal liet aan de hand van vele voorbeelden zien hoe afbeeldingen van de gekruisigde Christus een cruciale rol vervulden in de lutherse geloofsbeleving. Met name de kruisiging van Christus, en afbeeldingen daarvan, fungeerden als focus voor het vroomheidsleven in kerk en gezin. In de discussieronde werd onder andere ingegaan op de relatie tussen fysieke beelden en het oproepen van mentale beelden door middel van de prediking.

De andere hoofdlezing op de eerste conferentiedag werd verzorgd door prof. dr. B. Mahlmann-Bauer (Bern). Zij presenteerde een deel van haar onderzoek naar bekeringsverhalen uit de zestiende eeuw. Deze verhalen werden op schrift gesteld om rekenschap af te leggen van de overgang naar een andere geloofsgemeenschap.

Op basis van haar onderzoek onderscheidt prof. Mahlmann tien verschillende bekeringstypes, variërend van de radicale ommekeer bij leidende figuren als Luther en Ignatius van Loyola, tot de overgang naar een andere confessie onder druk van gewijzigde politieke omstandigheden. Een terugkerend element daarin is het beroep op een bepaalde godsdienstige ervaring, of een gewijzigd theologisch inzicht om de religieuze overgang te legitimeren.

Volgens dr. Selderhuis doet deze wetenschappelijke benadering geen afbreuk aan het bijzondere karakter van de Reformatie. Ondanks de aandacht voor een aantal mythes rond de zestiende-eeuwse kerkhervorming pleit hij juist voor versterking van de jaarlijkse herdenking van Hervormingsdag. „De Reformatie als beweging van vernieuwing en verandering in kerk en samenleving is bepaald geen mythe, maar een proces dat vooral door Luthers actie in gang is gezet en de geschiedenis van de wereld tot op de dag van vandaag bepaald heeft.”

Het is de bedoeling dat de RefoRC-conferenties jaarlijks worden gehouden, telkens in een andere Europese stad. Omdat de eerste conferentie al na korte tijd was volgeboekt, is de organisatie van plan om bij de conferentie die voor 2012 is gepland in Oslo het aantal deelnemers te verhogen naar 200. Dr. Selderhuis: „Ik wist dat er behoefte aan zo’n conferentie was, maar dat er zo veel aanmeldingen waren, had ik niet verwacht.”

De Apeldoornse hoogleraar heeft wel een verklaring voor de grote aandacht voor de Reformatie. „Er is de afgelopen jaren veel nieuw archiefmateriaal bij gekomen en er is meer aandacht voor minder bekende reformatoren. Ook is er meer sprake van samenwerking van verschillende disciplines en confessies, zodat er veel nieuw onderzoek gedaan kan worden.”

Het internationale platform Refo500 houdt van woensdag tot vrijdag in Zürich een congres over de mythen van de Reformatie. Dr. A. Huijgen en drs. D. Timmerman doen verslag voor deze krant. Vrijdag deel 2.