Mogelijk heeft deze gedachte mede een rol gespeeld toen de beheerders van de universiteitsbibliotheek van Genève in het jaar 1805 alle banden met manuscripten van Calvijns preken als oud papier hebben verkocht. Daarmee is een schat aan literatuur verloren gegaan. Enkele eeuwen waren de preken –door de stenograaf trouw en nauwgezet uit Calvijns mond genoteerd en met de hand uitgeschreven– bewaard en nog beschikbaar gebleven. Zoals men tegenwoordig bandjes of cd’s kan aanvragen van preken, zo was het in Calvijns tijd in Genève mogelijk om zijn preken op te vragen. Die werden dan tegen betaling overgeschreven voor wie ze wilde bestellen. Ook konden uitgevers er selecties uit publiceren in boekuitgaven. En de opbrengst van dit alles was bestemd voor het fonds dat in Genève arme Franse vluchtelingen ondersteunde.

De manuscripten van preken zijn dus helaas in het begin van de negentiende eeuw voor een groot deel verloren gegaan bij de opruimactie. Men zag ze als doublures van de meer directe en door Calvijn zelf gecontroleerde uitgaven van voorlezingen en commentaren. Gelukkig zijn er toch nog weer wat banden teruggevonden, soms in stoffige antiquariaten, die in de serie Supplementa Calviniana zijn uitgegeven.

Ook een aantal preken over Genesis, een serie die Calvijn in de jaren 1559-1561 heeft gehouden, is daarin gepubliceerd door dr. Max Engammare. Het betreft 97 preken, waarin Calvijn tot in Genesis 20 is gevorderd. Van de rest van de Genesispreken is niet veel meer bekend, omdat de stenograaf tijdens de serie is overleden.

De preken die nu gepubliceerd zijn, werden teruggevonden in een tweetal unieke manuscriptenbundels in Engeland. De ene was eigendom geweest van Thomas Bodley, die als geloofsvervolgde in Genève zijn toevlucht had gevonden. In de bibliotheek die naar hem genoemd is, de Bodleian Library in Oxford, heeft men de bundeling van preken ontdekt, die als persoonlijk afschrift voor hem gemaakt is in het atelier van de stenograaf Raguenier. Dit manuscript heeft gediend als de belangrijkste bron voor de recente uitgave van preken in het oude Frans van Calvijn.

Het is een goede zaak dat de preken uit de wetenschappelijke editie nu ook in een toegankelijke en bijzonder aansprekende Engelse vertaling zijn uitgegeven door The Banner of Truth. Daarmee bereiken ze een veel breder publiek dan de selecte kring van Calvijnkenners. Het waardevolle van de preken is dat ze ons Calvijn doen leren kennen in datgene wat in zijn arbeid in Genève de grootste invloed had: de verkondiging van Gods Woord aan de gemeente. Elke zondag preekt hij in een der kerken in de stad, en om de week preekte hij ook van maandag tot zaterdag. Tussen de ”preekweken” in lagen de weken dat hij Bijbellezingen gaf.

De preken geven ons een levendige indruk van Calvijn als verkondiger in een stad waar vervolgden vanwege hun geloof een veilige haven hadden gevonden. Ze laten ook iets zien van wat er in de jaren 1559 en 1560 leefde in Genève en in Frankrijk. Het waren spannende tijden waarin het voor de kerk van de Reformatie in Frankrijk –ook vanwege de politieke spanningen– een kwestie was van erop of eronder.

In de preken leren we Calvijn kennen als een man met een brandend hart, vol vuur van liefde voor de Heere en Zijn Woord, en voor de schapen van de kudde aan hem toevertrouwd. Hij roept ze op tot bekering en geloof, tot een heilig leven voor God. De ernst van de heilige heerlijkheid Gods, het grote accent op de ”vreze des Heeren”, als beginsel van de wijsheid, karakteriseren de verkondiging van Genèves reformator.

De vertaler zegt dat Calvijns preken laten zien hoezeer Calvijn een „down-to-earth, no nonsense preacher” was, die geen moeilijk punt in zijn verkondiging uit de weg ging. Bij de ‘top 10’ van deze preken behoort zeker de nadruk op de noodzaak van bekering. Daarbij is de vrees om God te mishagen een belangrijk motief om heilig te leven.

John R. de Witt wijst er in zijn introductie op dat Calvijns preken voortkomen uit een zeer nauwkeurige exegese, maar de geleerdheid die in zijn commentaren soms zo duidelijk naar voren komt is in de preken voor een groot deel verborgen. Er is sprake van een „verrassende frisheid en levendigheid” in de toepassing van de uitleg. „Effectieve prediking geschiedt nooit in een vacuüm. Deze preken bieden ons een onmiskenbaar bewijs dat de man die ze hield zijn mensen kende, dat hij vertrouwd was met hun leven en hun situatie en noden kende”, aldus De Witt.

Het is ondoenlijk om in het kader van deze aanbeveling een indruk te geven van de inhoud van Calvijns Genesispreken. Vooral ook jongeren, die wellicht wat meer bedreven zijn in het Engels dan senioren, moeten deze preken gaan lezen. Ze zullen verrast zijn door alles wat Calvijn aan de orde stelt.

Hoewel veel nog stamt uit het antieke wereldbeeld –bijvoorbeeld zijn telkens weer verwoorde vrees voor het water, dat volgens de antieke elementenleer de aarde zou moeten overspoelen als God het met Zijn hand niet tegenhield–, toch vinden we ook vele verrassende zaken, die in onze moderne tijd zeker nog aan actualiteit niet hebben ingeboet. Tekst voor tekst –zonder iets echt over te slaan– voert Calvijn ons door de verkondiging van het eerste boek van Mozes, in de overtuiging dat het voor zijn gemeente en voor de kerk van alle tijden woorden van eeuwig leven bevat, die de Heilige Geest benut om ons te brengen tot de ware vreze Gods.

De 49 preken die in het Engels vertaald zijn gaan tot aan het begin van Genesis 11. Waarom de vertaler daar een punt heeft gezet, heeft een eenvoudige reden. Het is het eerste deel van de tweedelige uitgave in de Supplementa Calviniana. De overige 48 preken, tot Genesis 20:7, vinden we in het tweede deel. Het is te hopen dat McGregor op dit moment bezig is om ook de rest van de preken in het Engels te vertalen. En wie weet is er ook nog een Nederlandse uitgever die de uitdaging aangaat om deze boeiende preken ook in onze taal te publiceren. Ze zijn het meer dan waard!

Boekgegevens

Sermons on Genesis. Chapters 1-11, John Calvin, translated into English by Rob Roy McGregor; uitg. The Banner of Truth, Edinburgh, 2009; 868 blz.; £ 20.