Daar dreigt het bijna op uit te lopen, is de conclusie in een boek met die titel. De Belgische redacteuren Steven Samyn van de krant De Morgen en Martin Buxant van de krant La Libre Belgique geven daarin een kijkje achter de paleisdeuren. Zij hebben anoniem gesproken met tal van hoogwaardigheidsbekleders rond de koning.

Tot ergernis van de koning hebben die mensen hun mond opengedaan en soms tot in detail verteld wat er tijdens de regeringsvorming –die al een jaar duurt– op het paleis met en door hem besproken is.

Zoals Nederland een ”geheim van Paleis Noordeinde” kent, zo heeft België het ”colloque singulier”. Een staatshoofd moet de garantie hebben vrijuit te kunnen praten zonder dat alles op straat komt te liggen. Alleen zo kan een koning of koningin zoeken naar oplossingen in moeilijke tijden en de juiste adviezen geven.

Door het begin deze maand verschenen boek van Samyn en Buxant ligt een aantal opvattingen van de koning op straat. De Belgen weten nu bijvoorbeeld dat de koning een tegenstander is van nieuwe verkiezingen. Dat is gevoelige informatie voor het sterk verdeelde België.

Koning Albert is daarom boos over het boek, dat door sommige politici al omschreven is als een ”schandaalboek”. Niet voor niets gaf het paleis begin deze maand een verklaring uit waarin het hof afstand nam van de inhoud: „Verschillende kranten hebben deze morgen uittreksels van een boek gepubliceerd die betrekking hebben op de inhoud van onderhouden van de Koning. Het Koninklijk Paleis betreurt dat de discretie met betrekking tot het colloque singulier niet wordt gerespecteerd. Deze discretie heeft tot doel het Staatshoofd zijn functie te laten vervullen. Sommige van de gepubliceerde uittreksels bevatten manifeste onjuistheden, in het bijzonder over de onderhouden van 16 juni en 8 oktober 2010.” Het Belgische hof geeft zelden zulke inhoudelijke verklaringen af.

De Franstaligen blijven tegenover de Vlaamstaligen staan, maar tot nu toe is de Belgische koning een samenbindende factor. De vraag is of dat zo blijft, concluderen de twee auteurs. „Een ”worst case scenario” voor de Belgische monarchie is dat ze ervaren wordt als in hoofdzaak Franstalig en een obstakel voor hervormingen die alle Vlaamse politieke partijen eisen.”

Tot nu toe is koning Albert er „in geslaagd te slalommen tussen de standpunten van de verschillende gemeenschappen. Maar iedereen beseft dat dit langzaam maar zeker onhoudbaar wordt. Tot nog toe staat de koning aan het hoofd van dit land. Tot nog toe”, zo besluit het boek.

Het is afwachten hoe het draagvlak voor de monarchie zich zal ontwikkelen in België. De kabinetsformatie doet ook bij de zuiderburen de discussie oplaaien over de rol van de koning en zijn macht. Sommige politici zeggen dat de christelijke partijen te veel invloed hebben op de koning. Anderen pleiten voor een ceremonieel koningschap. In België noemen ze dat een protocollair koningschap.

Een ander punt van zorg is het draagvlak dat kroonprins Filip heeft. In tegenstelling tot zijn vader is hij niet heel populair. Dat komt door zijn soms wat onhandige optreden, beperkte dossierkennis en weinig tactische uitlatingen, stellen de auteurs.

De kroonprins heeft volgens de geïnterviewden niet de goede mensen om zich heen. „Niet iedereen vindt het een goede zaak dat de prins alleen diplomaten of militairen in zijn omgeving heeft. „Die hebben niet de gewoonte vrijuit hun mening te geven. Dat is niet het beste kenmerk voor een adviseur. Zeker als je weet dat de prins zeer, zeer koppig is. Filip heeft verstandige mensen in zijn omgeving nodig die hem de waarheid durven zeggen””, zegt een anonieme bron. „„Moderne rekruteringstechnieken worden op het paleis niet gebruikt”, benadrukt een diplomaat die goede banden heeft met het koningshuis. „Alles gebeurt op voorspraak. De diplomaten en militairen worden via via geselecteerd. Het nadeel van dat systeem is dat het telkens om mensen met hetzelfde profiel gaat. Stuk voor stuk zijn het verstandige mensen. Maar uiteindelijk krijg je een vorm van inteelt.””

Problematisch vinden omstanders ook het feit dat koning Albert „zijn oudste zoon kort houdt.” „Albert geeft niet de minste ruimte aan Filip”, benadrukt een gewezen premier. „Hij betrekt hem nergens bij, bereidt hem niet voor en laat hem eigenlijk volledig aan zijn lot over.”

Voor Filip is het een bittere pil geweest dat niet hij, maar zijn vader koning der Belgen werd na het overlijden van koning Boudewijn in 1993. Filip heeft die keuze van de politiek als een klap in het gezicht ervaren, meldt het boek. „Het zal een hele tijd duren vooraleer hij de beslissing te boven komt. Maandenlang loopt hij neerslachtig rond. „Noem het gerust een depressie”, stelt een intimus. „Filip was helemaal van de kaart.””

Samyn en Buxant hebben veel interessante inside-information boven tafel weten te krijgen. Ze schrijven over koning Boudewijn, die in 1990 de abortuswet niet wilde ondertekenen en even afstand nam van zijn koninklijke macht. De auteurs suggereren dat koning Albert diep in zijn hart iets dergelijks had willen doen rond de euthanasiewet, maar dat hij wel inzag dat hij niet nogmaals een dergelijke crisis zou kunnen veroorzaken zonder de monarchie als geheel kwaad te berokkenen.

Veel steun voor hem en de koninklijke familie weet koning Albert te krijgen door zijn bevoegdheid om mensen in de adelstand te verheffen, schrijven de auteurs. „„Het toekennen van titels is een machtig element om het koningshuis te versterken”, benadrukt een politicus. „Onderschat dat niet. Alles wat met het paleis te maken heeft, heeft nog altijd een enorme aantrekkingskracht op de publieke opinie. Er bestaat een heel leger baronnen en graven. Vaak gaat het om professoren, industriëlen of andere mensen met veel aanzien. Die nemen spontaan de verdediging op als de monarchie onder vuur wordt genomen. Het paleis hoeft hen niet eens te contacteren. Wie geeft nu zo’n pr-machine op?””

Wat in het boek uit de toon valt, is het hoofdstuk waarin tuinmannen van de koning aan het woord komen. Gaat de rest van het boek vooral over de staatsrechtelijke positie van de koning en kroonprins Filip, in dit deel klinkt kritiek op het kappen van bomen in de grote paleistuinen. Dat is van een ander niveau. Hoge bomen vangen veel wind, ook als het om echte bomen gaat.

Mede n.a.v. ”Koning zonder land. De toekomst van de Belgische monarchie in woelige tijden”, Steven Samyn en Martin Buxant; uitg. De Bezig Bij, Amsterdam, 2011; ISBN 978 90 234 5874 6; 175 blz.; € 17,90.