Belangrijker dan maandag was ze zelden, de verkiezing van de 75 senatoren door de 566 Provinciale Statenleden. De uitslag bepaalt immers de ruimte die het kabinet krijgt om zijn pas begonnen werk af te maken. Vandaar dat alle partijen de afgelopen maanden achter de schermen koorstachtig strategieën hebben uitgezet om vandaag het maximale resultaat te boeken. Premier Rutte paaide het Zeeuwse Statenlid Robesin, de linkse partijen overlegden meerdere keren. SGP en ChristenUnie steggelden over een extra restzetel.

Op zijn wekelijkse persconferentie vrijdag noemde Rutte het huidige, getrapte kiessysteem voor de Eerste Kamer „redelijk bizar”, omdat de uitslag van veel onzekerheden en factoren afhangt. Een overgrote meerderheid (84 procent) van de deelnemers aan het EenVandaag Opiniepanel viel hem zaterdag bij. De getrapte wijze van verkiezen werkt achterkamertjespolitiek en koehandel in de hand, menen ze. Uit de peiling bleek verder dat 69 procent van de mensen ervoor pleit om de Eerste Kamer voortaan rechtstreeks te kiezen, dus niet meer via de Provinciale Staten.

Universiteitsdocent publiekrecht W. van der Woude van de Universiteit Maastricht maakt zich niet zo druk over de politieke spelletjes achter de schermen in aanloop naar de Eerste Kamerverkiezingen. „Dat soort processen kun je niet uitsluiten. Politici zullen altijd blijven proberen politiek te bedrijven. Dat is de aard van het beestje. Je kunt er schande van spreken, maar het is niet het einde van de wereld.”

Toch ziet ook hij wel iets in een andere manier om de Senaat te kiezen. „Wat mij betreft, gaan we terug naar het oude systeem waarbij de Eerste Kamer in twee keer werd gekozen. Iedere twee jaar kiest de helft van de Provinciale Staten dan de helft van de Senaat.”

Voordeel van dat systeem is dat de actualiteit –bij de verkiezingen van vandaag: krijgt de coalitie een meerderheid?– een veel minder grote rol speelt. „De Eerste Kamer wordt dan minder gevoelig voor fluctuaties. Althans, die moeten zich eerst bestendigen voordat ze doorwerken in de Senaat.”

Een dergelijk systeem, dat minder gevoelig is voor de politieke waan van de dag, past ook beter bij de aard van de Eerste Kamer, namelijk die van chambre de réflection.

Om die oude manier van kiezen weer in te voeren, is geen ingewikkelde procedure vereist. De Grondwet hoeft er niet voor te worden gewijzigd. „Voornamelijk de Kieswet behoeft aanpassing”, legt Van der Woude uit. Als kabinet en de meerderheid van het parlement dat willen, kan dat snel geregeld worden. „Dat is geen operatie die jaren hoeft te duren.”

Er moet dan wel een overgangsregeling worden getroffen voor het kiezen van de Provinciale Staten. Dat gebeurt dan niet meer in één keer, maar om de twee jaar worden steeds in de helft van de provincies verkiezingen gehouden. Sommige Staten zullen dan eenmalig eerder met verkiezingen te maken krijgen dan gepland, andere moeten mogelijk wat langer aanblijven. „Dat is wel een hele operatie, maar als er politieke wil voor is, kan dat geregeld worden.”

Mocht de politiek besluiten de Eerste Kamer voortaan rechtstreeks te kiezen, dan kost dat wél veel tijd. De Grondwet moet daar namelijk voor worden gewijzigd. „Dat lukt vaak niet”, weet Van der Woude. Op korte termijn ziet hij in de huidige Kamers niet de benodigde tweederdemeerderheid ontstaan om de Grondwet aan te passen.

De Senaat rechtstreeks kiezen is ook geen panacee voor alle kwalen, betoogde hoogleraar staatsrecht mr. D. J. Elzinga van de Rijksuniversiteit Groningen begin dit jaar in Binnenlands Bestuur. Integendeel, zo’n systeem schept „echte, structurele en langjarige problemen.”

Een rechtstreekse verkiezing maakt de Eerste Kamer „qua kiezerslegitimatie tot een doublure van de Tweede Kamer, waardoor de spanningen tussen de beide Kamers sterk op zullen lopen”, betoogde hij. „Waarom zou de Eerste Kamer nog terughoudend moeten zijn als hij zich kan beroepen op een directe uitspraak van de kiezer? Die uitspraak zal soms nog verser zijn dan de Tweede Kamerverkiezing. De terughoudende positie van de Senaat zou door afschaffing van de indirecte verkiezing geheel en vakkundig worden opgeblazen.”