Demjanjuk: helper van nazi-Duitsland
MÜNCHEN (ANP) – De donderdag tot vijf jaar celstraf veroordeelde oorlogsmisdadiger John Demjanjuk wordt in 1920 geboren in het Oekraïense dorpje Dubovi Makharintsi, als Ivan Demjanjuk. Vanaf 1940 moet hij in het Rode Leger dienen, waarmee hij later tegen de Duitsers vecht. In 1942 wordt Demjanjuk krijgsgevangen gemaakt tijdens gevechten op de Krim, in het zuiden van wat nu Oekraïne is.
Demjanjuk wordt gerekruteerd als kampbewaker voor de vernietigingskampen die nazi-Duitsland laat bouwen voor de moord op de Europese Joden, de Holocaust. Voor de Sovjetkrijgsgevangen is vrijwillige dienstneming de enige manier om uit hun eigen ellendige situatie te ontsnappen. Miljoenen militairen komen om door de erbarmelijke omstandigheden in de krijgsgevangenkampen.
Demjanjuk krijgt een opleiding tot kampbewaarder in het SS-trainingskamp Trawniki, in het gelijknamige oosten van Polen, dat is bezet door de Duitsers. De Oost-Europese bewakers die het kamp aflevert, worden Trawniki genoemd. Ze staan bekend om hun wreedheid. Demjanjuk dient achtereenvolgens in de kampen Majdanek, Sobibor en Flossenburg.
Na de oorlog doet Demjanjuk zich voor als slachtoffer van het Derde Rijk, waardoor hij in 1951 naar de Verenigde Staten kan emigreren. Hij vestigt zich met zijn vrouw en kinderen in de staat Ohio, waar hij werkt als automonteur. In 1958 krijgt hij een Amerikaans paspoort.
Demjanjuks juridische problemen beginnen in de jaren zeventig, als de Amerikaanse justitie - getipt door de Russische geheime dienst KGB - besluit hem zijn staatsburgerschap te ontnemen. Hij zou gelogen hebben over zijn oorlogsverleden.
Demjanjuk zou zich in concentratiekamp Treblinka hebben schuldig gemaakt aan uitzonderlijke wreedheden tegen de gevangenen. Overlevenden zeggen hem te herkennen van foto’s. De VS leveren Demjanjuk in 1986 uit aan Israël, waar hij na een jarenlang proces wordt veroordeeld tot de doodstraf voor misdaden tegen de menselijkheid.
Zijn verdedigers voeren echter aan dat er sprake is van een persoonsverwisseling. De identiteitskaart die hem als kampbewaker was verschaft, zou door de Sovjetautoriteiten zijn vervalst. Vijf jaar later neemt het Israëlische hooggerechtshof de argumenten van Demjanjuks advocaten over.
De monteur keert terug naar Ohio en krijgt enige tijd later zijn Amerikaans paspoort terug. In 1999 wordt hij opnieuw aangeklaagd. Demjanjuk zou weliswaar niet Ivan de Verschrikkelijke zijn geweest in Treblinka, maar hij moet zich wel verantwoorden voor zijn daden in onder meer Sobibor.
Een rechter stelt de openbaar aanklager in het gelijk en in 2004 raakt Demjanjuk opnieuw zijn paspoort kwijt. De VS willen hem uitleveren aan zijn geboorteland Oekraïne. Demjanjuk vecht zijn uitzetting met succes aan. Hij zegt bang te zijn in de Oekraïne te worden gemarteld. Dan vraagt Duitsland om zijn uitlevering.
Demjanjuk verzet zich lang, maar dat mag niet baten: hij wordt in 2009 uitgeleverd aan Duitsland. Zijn proces begint eind november 2009 en resulteert anderhalf jaar later in de veroordeling, die donderdag werd uitgesproken in München.