Aanvankelijk werd bekendgemaakt dat Demjanjuk zijn straf in Duitsland moest uitzitten. Hij heeft twee jaar in voorarrest gezeten, waardoor het onduidelijk was hoe lang hij werkelijk nog achter de tralies moest. Het gerechtshof besloot echter tot onmiddellijke invrijheidstelling van de Oekraïense Amerikaan.

De openbaar aanklager had zes jaar cel geëist. Demjanjuks advocaat, Ulrich Busch, eiste vorige week vrijspraak en zei afgelopen dinsdag nog dat er geen juridische basis voor het proces is.

Demjanjuk reageerde niet op de uitspraak. Donderdagochtend vroeg rechter Ralph Alt hem of hij het laatste woord wilde hebben, voorafgaand aan het uitspreken van het vonnis. Demjanjuk antwoordde kort en bondig: „Nein”.

Busch had eerder al aangekondigd dat hij namens zijn cliënt hoger beroep zou aantekenen tegen een eventuele veroordeling.

Demjanjuk ontkent in het kamp te zijn geweest en zegt dat hij wordt verward met een ander. De Oekraïner noemde het proces een „vervolg van het onrecht” dat hem en zijn volk is aangedaan.

Volgens Busch zou Demjanjuk niet alleen moeten worden vrijgelaten, maar schadevergoeding moeten krijgen voor de periode waarin hij in voorarrest zat. De rechtbank gaat daarin echter niet mee.

Sobibor

Tijdens de Tweede Wereldoorlog vermoordden de nazi’s in Sobibor circa 250.000 Joden, van wie 34.313 uit Nederland. Tot het personeel van het kamp behoorden ongeveer dertig SS’ers. Zij werden bijgestaan door 90 tot 120 trawniki, helpers uit vooral Oost-Europa.

Demjanjuk zou een van hen geweest zijn. Hij diende aan het begin van de Tweede Wereldoorlog in het Rode Leger en beweert dat hij vanaf 1942 krijgsgevangene van de Duitsers was. Hij zou echter na zijn gevangenneming door de nazi’s zijn overgelopen en als bewaker hebben gewerkt in kamp Sobibor. Het oudste slachtoffer in de periode van Demjanjuk was een Nederlandse Jood van 98; het jongste een baby van drie weken die in Westerbork was geboren.

Het proces in München begon in november 2009. Destijds ging men ervan uit dat het vonnis in mei 2010 zou worden uitgesproken. Er ontstond echter langdurige vertraging, onder meer doordat Demjanjuk een broze gezondheid zou hebben, iets wat overigens in twijfel werd getrokken.

Wagenaar

Twee weken geleden overleed rechtspsycholoog W. A. Wagenaar, die stelde dat de herinneringen van mensen die Demjanjuk meenden te herkennen, niet betrouwbaar waren.

In maart eiste het openbaar ministerie zes jaar gevangenisstraf tegen Demjanjuk. Het staat volgens de aanklagers vast dat Demjanjuk in Sobibor heeft gewerkt. Strafrechtelijk gezien is dat directe medeplichtigheid. Getuigenissen van oud-kameraden en oud-gevangenen zouden de beschuldigingen geloofwaardig maken. Er werden ook documenten getoond waaruit zou blijken dat Demjanjuk in 1943 in Sobibor werkte. Zo werd een identiteitskaart met foto gepresenteerd, die volgens internationale experts toebehoort aan de verdachte. De advocaat van Demjanjuk stelde echter dat de kaart is nagemaakt door de KGB, de geheime dienst van de Sovjet-Unie. Een schriftkundige heeft de authenticiteit van de handtekening van Demjanjuk onder een document dat als bewijsmateriaal in zijn proces diende, niet kunnen bevestigen.

Advocaat Busch stelde dat transcripten van verhoren door de Sovjet-autoriteiten van voormalige bewakers van naziconcentratiekampen niet als bewijsmateriaal gebruikt zouden mogen worden, omdat de verdachten tijdens deze verhoren konden zijn gemarteld.

In februari dit jaar dreigde Demjanjuk met een hongerstaking voor het geval de rechtbank ontlastende bewijsstukken van zijn verdediging zou weigeren.

De aanklager hield bij zijn strafeis rekening met het feit dat Demjanjuk ‘slechts’ hulpkampbewaker was en wegens andere aanklachten al ruim acht jaar ten onrechte in een Israëlische cel heeft gezeten. Het Israëlische hooggerechtshof oordeelde in 1993 na jarenlange beroepsprocedures dat niet bewezen kon worden dat Demjanjuk de beruchte nazikampbeul ”Ivan de Verschrikkelijke” was, zoals overlevenden van het vernietigingskamp Treblinka beweerden. Hij werd vrijgesproken, na in 1988 te zijn veroordeeld tot de doodstraf.

Uitgeleverd

Voor het proces in Israël was Demjanjuk in 1987 door de Verenigde Staten uitgeleverd. Daar woonde hij vanaf 1952 en verving hij zijn voornaam Ivan door Johna. Hij werkte als automonteur in Cleveland (Ohio). In 1981 namen de VS hem zijn Amerikaanse paspoort af.

Na de vrijspraak leek het onmogelijk ooit nog een zaak tegen Demjanjuk te beginnen. Dat gebeurde uiteindelijk toch toen beweerd werd dat hij niet alleen in Treblinka, maar ook in Sobibor had gewerkt.

Overigens is een Duitse openbare aanklager inmiddels een onderzoek begonnen naar mogelijke oorlogsmisdaden door een belangrijke getuige in het proces van Demjanjuk: de 94-jarige Alex Nagorny zou in 1941 en 1942 betrokken zijn geweest bij massamoorden in het kamp Treblinka. Het onderzoek van aanklager Lutz is gebaseerd op verklaringen van ex-bewakers.