Na ruim tien jaar onderhandelen kwamen de ministers van Buitenlandse Zaken van beide landen vorige week vrijdag in het Amerikaanse Miami bijeen om de benodigde protocollen te ondertekenen. De verwachting is dat zowel het Chileense congres als beide huizen van de volksvertegenwoordiging in Washington nog dit jaar het verdrag zullen ratificeren, zodat op 1 januari aanstaande de grenzen tussen Chili en de VS opengaan voor een vrij verkeer van goederen en diensten.

Aan Chileense kant bestaat er groot optimisme. Eerder sloot het land vrijhandelsverdragen met de Europese Unie, Canada, Mexico en Zuid-Korea, naast een lange reeks kleinere landen. Ook is Chili waarnemend lid van het Mercosur, het vrijhandelsblok tussen Brazilië, Argentinië, Uruguay en Paraguay. De overeenkomst met de Verenigde Staten, die het Chileense bedrijfsleven toegang geeft tot een markt van zo’n 270 miljoen potentiële klanten en afnemers, kan volgens economen reeds op korte termijn een groei van het nationale product met een extra 2 à 3 procent bewerkstelligen.

Chili’s uitvoer naar de VS neemt de komende drie jaar naar verwachting met 40 procent of meer toe. Thans exporteert het land voor ongeveer 3,6 miljard dollar per jaar naar de VS. De voornaamste uitvoerproducten zijn vis, vismeel en -olie, hout, cellulose en koper.

Het nieuwste vrijhandelsverdrag van Chili plaatst het land in de topvijf van meest open economieën ter wereld samen met HongKong en Singapore, en ver voor de Europese Unie en de VS. Voor landen met wie het geen vrijhandelsverdrag heeft, hanteert Chili van oudsher een vast invoertarief van 6 procent, ongeacht het soort product. Vanwege het grote aantal vrijhandelsovereenkomsten ligt Chili’s gemiddelde invoertarief evenwel op een krappe 2 procent.

„Er hoef geen twijfel over te bestaan dat ons land niet alleen de globale vrijhandel predikt, zoals velen doen, maar er ook echt werk van maakt”, vindt Osvaldo Rosales van het directoraat Internationale Economische Betrekkingen van het ministerie van Buitenlandse Zaken in Santiago. Rosales benadrukt dat Chili al evenmin niet-tarifaire barrières als quota’s of subsidies opwerpt.

Het verdrag met de VS voorziet in de onmiddellijke eliminatie van alle heffingen op ongeveer 86 procent van de totale handelsstroom met Chili. In twee jaar tijd volgt een aanvullende 8 procent om in 2008 te komen tot volledige vrijhandel. Vooralsnog valt alleen een klein aantal landbouwproducten als suiker en graan buiten het verdrag.

Het in Miami ondertekende akkoord is niet alleen van economisch belang, maar heeft ook een grote politieke betekenis. Voor de Verenigde Staten is het verdrag een eerste, timide stap in de richting van de continentale vrijhandelszone -strekkend van Alaska tot Vuurland- die oud-president Bush met veel fanfare in 1990 aankondigde. Bush sr. kreeg evenwel van het congres geen bevoegdheid voor het onderhandelen met de beoogde partners. Reeds toentertijd stond Chili vooraan in de rij van kandidaten. Voor Bush’ opvolger Bill Clinton was vrijhandel met de landen van Zuid-Amerika geen echte prioriteit.

Dat het nu alsnog zo ver kon komen, is deels te danken aan de inspanningen van de Mexicaanse president Vicente Fox, die er bij George W. Bush op aandrong om de economische integratie met Zuid-Amerika hoger op de agenda te plaatsen. Mexico trad in 1994 toe tot het Nafta-vrijhandelsgebied dat naast de VS ook Canada omvat. Het land zag sindsdien zijn handel met de VS verdrievoudigen.

Voor Brazilië en Argentinië, de twee dominante mogendheden op het continent, is het Amerikaans-Chileense verdrag iets minder prettig. Hoogwaardigheidsbekleders in Brasilia en Buenos Aires maken geen geheim van hun teleurstelling in het Andesland. Zij hadden liever gezien dat Chili een verdere toenadering betrachte tot de Mercosur. Vooral Brazilië is wars van vrijhandel met de VS en wil het onderwerp alleen aansnijden wanneer de Zuid-Amerikaanse landen onderling zijn gekomen tot de vorming van een solide vrijhandelsblok. De Mercosur moet daar de kiem van zijn.

„In onderhandelingen met een reuzenmogendheid als de Verenigde Staten kunnen we alleen eerlijke voorwaarden in de wacht slepen wanneer we zelf als een hecht en coherent machtsblok naar voren treden. Wanneer we elk apart met de Amerikanen aan tafel schuiven, kunnen zij ons de wet voorschrijven. Dat lijkt ons dus niet de aangewezen weg, of zelfs maar verstandig”, aldus de Braziliaanse minister van Buitenlandse Zaken, Celso Amorim.

Als eenzame economische ster van Zuid-Amerika was Chili voor de Mercosur een welkome aanvulling geweest, die het sukkelende vrijhandelsblok de goede reputatie en naam had kunnen geven die het nu nog ontbeert.

In omgekeerde zin gold hetzelfde voor de Chilenen: Zij huiverden ervoor om zich al te nadrukkelijk te associëren met de Mercosur-landen, vanwege de nogal instabiele financieel-economische situatie in de lidstaten van het blok.

Een topambtenaar van Buitenlandse Zaken in Santiago verwoordt het zo: „Plat gezegd: We verbinden ons liever niet met eeuwige verliezers. Dat klinkt misschien hard en onrechtvaardig, maar het welzijn en de toekomst van ons land staan hier op het spel. We kunnen ons daardoor geen handelsbeleid permitteren dat zijn oorsprong vindt in louter politieke overwegingen.”