In het proces tegen hem heeft Wilders zijn advocaat de rechtbank tot driemaal toe laten wraken. In de Chipsholaffaire is een rechter beschuldigd van meineed. Deze voorvallen zijn niet af te doen als incidenten. Recent Utrechts onderzoek heeft aangetoond dat tussen 2005 en 2009 het aantal wrakingen met ruim 80 procent is toegenomen. Deze voorvallen en ook de groeiende kritiek op het Europees Hof voor de Rechten van de Mens illustreren de veel bredere trend dat burgers het oordeel van gezagsdragers niet langer als vanzelfsprekend accepteren.

Hetzelfde probleem speelt in de medische wereld en de politiek. Daar neemt men –heel geleidelijk en met wisselend succes– maatregelen om het vertrouwen van de burger te herwinnen. Nu moet de rechterlijke macht laten zien dat hij meebeweegt met de eisen van deze tijd.

De rechtspraak is georganiseerd zoals dat 25 à 30 jaar geleden vanzelfsprekend werd geacht. Rechters moesten gesloten, afstandelijk en formeel zijn, vonden we toen. Maar de tijden zijn veranderd. Die kenmerken worden nu juist gezien als zwakte. Rechters moeten burgers kunnen overtuigen waarom ze doen wat ze doen, vinden we nu. Daar moet de rechterlijke macht meer op inspelen.

Het afnemend gezag van de rechterlijke macht valt niet met één of twee simpele ingrepen te verhelpen. Morgen juryrechtspraak invoeren is geen oplossing. Er moeten andere manieren gevonden worden om burgers meer bij het werk van rechters te betrekken, en ze te laten zien dat ze serieus genomen worden.

Er moet daarom een maatschappelijk debat gevoerd worden over de manier waarop de rechterlijke macht kan worden hervormd. Burgers, politici, wetenschappers, rechters, alle partijen moeten aan dit debat mee kunnen doen. Want rechtspraak is te belangrijk om alleen aan rechters over te laten.

Maar de rechterlijke macht kan ook nu al een aantal praktische aanpassingen doorvoeren. Ten eerste: maak als rechtbank duidelijk welke rechter waarom op welke zaak wordt gezet. Dan krijg je daar achteraf geen gedoe over, zoals nu in de zaak tegen Wilders. Een eenvoudige maatregel, die men morgen al kan invoeren.

Ook moet er een eigentijdse klachtenprocedure komen. Ik kan nu tegen elke politieman en ambtenaar een klacht indienen bij de Nationale ombudsman als ik vind dat ik niet correct ben behandeld. Dat geldt echter niet voor leden van de Hoge Raad. Hiervoor kan ik alleen terecht bij de Hoge Raad zelf. Veel burgers begrijpen dit niet. Er moet daarom ook een externe en laagdrempelige klachtenprocedure komen voor leden van de Hoge Raad.

Het gaat erom dat de rechterlijke macht laat zien dat hij kritiek serieus neemt. Als er iets fout gaat, zoals in de Chipsholzaak, wordt er iemand op non-actief gesteld of met vervroegd pensioen gestuurd en hoor je er weinig meer over. Dat moet anders. Maak duidelijk wat voor maatregelen je neemt om te voorkomen dat het probleem zich herhaalt, bijvoorbeeld in het benoemingenbeleid of de opleiding van rechters. Alleen zo kun je burgers overtuigen dat je hun vertrouwen echt verdient.

De auteur is hoogleraar rechtssociologie aan de Rijksuniversiteit Groningen.