Wat Faire Science gemeen heeft met alternatieve geneeswijzen
Enige jaren geleden was ik tijdens een congres in Taiwan te gast bij een aldaar werkzame hoogleraar in de mondziekten. We raakten over ons vak aan de praat en op een gegeven moment haalde hij uit zijn tas een schema dat aangaf hoe ons gebit via energetische stromen in verbinding staat met andere delen van ons lichaam. Elke tand of kies deelt een energiebaan met een specifiek orgaan; zo zouden onze boven- en ondersnijtanden in verbinding staan met de nieren en de blaas en bovendien ook nog met enkels, endeldarm, neus en bijnieren. Ziekelijke veranderingen in tanden en kiezen zouden kunnen leiden tot ziektes elders in het lichaam en omgekeerd hebben kwalen elders in het lichaam een nadelig effect op de gebitselementen waarmee zij verbonden zijn. Zo wordt het gebit tot spiegel van het gehele lichaam.
Dat in de traditionele Chinese geneeskunde de opvatting wordt aangehangen dat bepaalde lichaamsdelen de spiegel van een groter geheel zijn, kende ik in de vorm van de ook in Nederland bekende iriscopie en voetzoolreflexologie. Maar dat ook aan het gebit in dit verband een rol kon worden toegekend, was mij onbekend.
De gedreven uitleg van mijn collega heb ik met belangstelling aangehoord, waarbij mij echter de moed ontbrak om mijn scepsis aangaande dit onderwerp naar voren te brengen. Graag had ik hem de vraag gesteld op welke manier de energiestromen waarmee de tanden en kiezen met andere lichaamsdelen in verbinding staan, ooit zijn vastgesteld. Ook had ik het interessant gevonden om te horen hoe hij deze opvattingen toepaste in zijn onderwijs- en patiëntenzorgtaken. Het leek mij in ieder geval knap ingewikkeld om dergelijke uit een totaal ander denkkader stammende opvattingen over ziekte en gezondheid te integreren in een gezondheidszorg die voor het overige op westerse leest geschoeid is.
In dit laatste denkmodel is er immers weinig ruimte voor energiestromen als die niet door objectief onderzoek te verifiëren zijn, laat staan dat men hieraan een rol toekent bij het ontstaan van kwalen. Het ligt dan ook voor de hand dat het Nederlandse geneeskundeonderwijs geen aandacht schenkt aan iriscopie, voetzoolreflexologie of andere buitenissigheden.
Soms leidt dit weren van de alternatieve geneeswijzen uit het medisch onderwijscurriculum tot stevige kritiek, waarbij ons als beoefenaars van de reguliere geneeskunde arrogantie en een beperkte visie wordt verweten. We zouden uitgaan van een mechanisch mensbeeld, waarin ziekte wordt gezien als gevolg van een defect onderdeel dat reparatie behoeft, en daarbij vergeten dat een mens meer is dan een machine. Onze vooronderstellingen zouden ons oogkleppen bezorgen, waardoor we mensen met een andere, en in hun eigen ogen ongetwijfeld bredere, kijk op de werkelijkheid hun rechtmatige plaats ontzeggen.
Fair Science
Dat het begrip rechtmatigheid niet alleen een rol speelt in de strijd tussen reguliere en alternatieve geneeskunde, maar ook als argument wordt gehanteerd op andere fronten waar verschillende uitgangspunten botsen, bleek mij onlangs toen ik stuitte op het begrip ”Fair Science”, vrij vertaald als eerlijke wetenschap. Bij het doornemen van de informatie op de aan dit onderwerp gewijde website troffen mij de parallellen met de bovenstaand geschetste controversen tussen reguliere en alternatieve geneeskunde.
Ook hier is er sprake van klachten over een eenzijdige bevoordeling van een overheersend wetenschappelijk denkmodel, getuige de overweging „dat eenzijdige toepassing van het interpretatiekader van evolutie de ogen sluit voor de interpretatiewijze binnen het alternatieve model (waarmee een schepping van enkele duizenden jaren geleden wordt bedoeld) en feiten die niet binnen het evolutiekader passen niet kan verklaren of zelfs negeert.” Ook in de klacht dat mensen die in hun wetenschapsbeoefening uit wensen te gaan van het scheppingsmodel het slachtoffer zijn van „emotionele schade door uitsluiting en carrièrebreuk”, zie ik een treffende overeenkomst met klachten van alternatieve genezers die zich geblokkeerd zien in hun pogingen een bloeiende geneeskundige praktijk op te bouwen.
Wetenschappelijke status
Een pleidooi voor eerlijkheid klinkt op het eerste gezicht heel redelijk. Ieders mening mag worden gehoord en net zoals de aanhangers van acupunctuur, iriscopie of andere alternatieve geneeswijzen alle ruimte horen te krijgen om hun ideeën uit te dragen, moet er ook plaats zijn voor het uitdragen van van de heersende norm afwijkende ideeën over de tijdsspanne waarin onze wereld met het hem omringende heelal tot stand is gekomen. De vraag is echter niet zozeer of afwijkende meningen mogen worden gehoord, maar of voor die afwijkende meningen een wetenschappelijke status kan worden geclaimd.
Hier gaat het wringen. De reguliere geneeskunde ontzegt de alternatieve geneeskunde die wetenschappelijke status omdat zij niet voldoet aan de voor wetenschap vereiste criteria: toetsbaarheid van haar uitgangspunten en voorspelbaarheid van de uitkomsten van op deze uitgangspunten gebaseerd handelen. Waartoe het veronachtzamen van deze principes leidt, wordt schrijnend geïllustreerd door de bemoeienissen van het medium Jomanda met de fataal verlopen borstkanker van actrice Sylvia Millecam. Niet elke mening garandeert een succesvolle uitkomst als zij in de praktijk wordt gebracht. Naar mijn idee laat het concept van ”Fair Science” op dit punt nog wel iets te wensen over.
De auteur is hoogleraar klinische pathologie aan het UMC St Radboud te Nijmegen. Reageren aan scribent? goedbekeken@refdag.NL
