Knokkelkoorts breidt zich snel uit

Mensen krijgen knokkelkoorts door de prik van de Aedes aegypti, een muggensoort die zich voortplant in waterreservoirs in tropische en subtropische gebieden. De mug kan drager zijn van een van de vier types denguevirussen. Die maken deel uit van de familie van de flavivirussen, waartoe bijvoorbeeld ook het West-Nijlvirus behoort. Dit zijn de veroorzakers van door teken en muggen overdraagbare aandoeningen waaronder gele koorts en encefalitis (hersenontsteking).

De denguepatiënt krijgt na besmetting hoge koorts, hevige hoofdpijn en verliest de eetlust vanwege misselijkheid en braken. Er ontstaat huiduitslag op borst en benen. De aandoening gaat ook gepaard met gewrichtspijn, vandaar de benaming knokkelkoorts.

Een klein percentage van de besmette mensen krijgt uiteindelijk hemorragische koorts (”dengue hemorrhagic fever” of DHF), die dodelijk kan zijn. Vooral kinderen zijn er vatbaar voor. DHF wordt gekenmerkt door bloedvatverwijding en schade aan de bloedvatwanden. Daardoor ontstaan er puntvormige huidbloedingen, blauwe plekken en spontane in- en uitwendige bloedingen in bijvoorbeeld het maag-darmkanaal, het neusslijmvlies en het tandvlees, bloeddrukdaling en shock door bloedverlies.

DHF treedt op als iemand twee keer achter elkaar is geïnfecteerd door het denguevirus en door twee verschillende virustypen. De eerste keer is de infectie niet zo’n probleem. Het lichaam verdedigt zich en maakt antistoffen aan. De tweede keer echter komen de antistoffen tegen dat virus in actie. Het gevolg is een heftige reactie van het afweersysteem, met DHF als gevolg.

DHF werd voor het eerst vastgesteld in de jaren vijftig op de Filipijnen en in Thailand. Vandaag de dag is de aandoening de belangrijkste oorzaak van een ziekenhuisopname en sterfte bij Aziatische kinderen en jongeren. Van de 500.000 DHF-patiënten die elk jaar worden opgenomen in klinieken, meestal kinderen, komt 2,5 procent niet meer levend uit het ziekenhuis.

Uit studies blijkt dat de sterftekans tot 1 procent of minder kan worden teruggebracht als DHF vroeg genoeg ontdekt en behandeld wordt. Het probleem is dat 20 tot 50 procent van de besmette personen geen symptomen vertoont of dat die met griep worden verward.

Volgens de WHO raken elk jaar zo’n 50 miljoen mensen besmet met knokkelkoorts. De ziekte is endemisch in meer dan 100 landen: 2,5 miljard mensen lopen nu risico op besmetting, vooral in steden en verstedelijkte gebieden in de tropen.

Driekwart van alle denguegevallen wordt geregistreerd in Zuidoost-Azië en de westelijke Stille Oceaan. Ook zones in Afrika, beide Amerika’s en het oostelijke Middellandse Zeegebied worden bedreigd.

De laatste decennia is het aantal denguebesmettingen dramatisch gestegen. Vóór 1970 waren er maar negen landen waar DHF-epidemieën waren vastgesteld, in 1995 was dat aantal al meer dan verviervoudigd. Volgens de WHO is dengue „een verwaarloosde ziekte.” Een vaccin tegen knokkelkoorts bestaat er niet.

De aandoening is alleen efficiënt te bestrijden door de waterreservoirs aan te pakken waarin de muggen hun larven kweken. Wetenschappers doen nu ook onderzoek met de muggen zelf. Australische onderzoekers proberen ze met de Wolbachiabacterie te besmetten, een onderdeel van het internationale project ”Eliminate Dengue” (zie kader).

Vorig jaar werden de eerste twee gevallen van Europese knokkelkoorts gemeld, in het zuiden van Frankrijk. De twee mannen die knokkelkoorts opliepen, werden ziek door de prik van de tijgermug (Aedes albopictus), een van de andere Aedessoorten die dengue overdragen. De tijgermug werd zes jaar geleden voor het eerst in Europa gesignaleerd en heeft zich verspreid naar Italië, Spanje, het zuiden van Frankrijk en Duitsland.

De intensiteit van het internationale vliegverkeer vergemakkelijkt de migratie van de mug die de ziekte overdraagt. Bovendien heersen nu ook in subtropische en gematigde zones omstandigheden waarin de mug kan overleven, een gevolg van de klimaatwijziging.

De kans op een epidemie in Europa is echter klein, denken deskundigen. Wil de mug kunnen overleven, dan moeten de klimatologische omstandigheden gedurende relatief lange tijd ideaal zijn. Bovendien moet de mug eerst een drager van het virus en vervolgens een gezond persoon prikken om de ziekte te kunnen overdragen. Door het lage aantal denguegevallen in Europa is de kans daarop vooralsnog zeer klein.

www.rivm.nl

Bacterie ingezet tegen virus

In Australië proberen wetenschappers de mug die dengue of knokkelkoorts op mensen overbrengt, met een bacterie te besmetten. De bacterie remt de virusactiviteit in de mug af. Het experiment maakt deel uit van een veelbelovend internationaal project dat dengue, een potentieel dodelijke ziekte, de wereld uit moet helpen.

In het project Eliminate Dengue, waaraan wetenschappers uit Australië, Thailand, Vietnam en de VS meewerken, zijn begin dit jaar experimenten van start gegaan in de stad Cairns, in de Australische deelstaat Queensland.

De wetenschappers richten vooral hun aandacht op de Aedes aegypti, de mug die de meeste dengue-infecties bij de mens veroorzaakt.

„Deze proeven zijn de volgende stap in een onderzoek waaraan we al jaren werken”, zegt hoogleraar Scott O’Neill van de universiteit van Queensland, die het project leidt.

Het team van O’Neill wil een natuurlijke bacterie, Wolbachia, verspreiden bij Aedes aegyptipopulaties in de proefzones. Dat kan gebeuren wanneer muggen paren met muggen die in het laboratorium al besmet zijn met Wolbachia.

Wolbachia, dat niet kan worden overgedragen op mensen, kan het leven van de muggen flink verkorten. In 2009 ontdekte het onderzoeksteam dat de levensduur van de mug, gemiddeld dertig dagen, tot de helft kan worden teruggebracht na infectie met bepaalde Wolbachiastammen. Dat is belangrijk, want de Aedes aegypti kan knokkelkoorts pas overdragen op mensen wanneer hij twaalf tot vijftien dagen oud is.

Maar het project focust zich niet langer op de vermindering van de levensduur. „In de loop van ons onderzoek hebben we ontdekt dat de bacterie, wanneer we die in de mug aanbrengen, eigenlijk de capaciteit van het denguevirus om zich te delen in de mug blokkeert. Dus hebben we de aandacht verlegd van de Wolbachiastammen die het leven verkorten naar stammen die niet echt het leven verkorten maar wel interfereren met denguereplicatie”, zegt O’Neill.

De hoop is dat dit de transmissiecyclus zal onderbreken bij wilde muggen die het denguevirus niet dragen. De Aedes aegypti kan de ziekte dan alleen maar overdragen door een met dengue besmet persoon te prikken.

Na de test in Cairns gaan de onderzoekers gedurende meerdere maanden muggen vangen om na te gaan hoe goed de Wolbachiabacterie zich verspreid heeft. Als de test een succes blijkt, dan gaat het team van Eliminate Dengue later dit jaar op grote schaal testen uitvoeren in Vietnam, gevolgd door verdere testen in Cairns in 2012.

„Als die experimenten succesvol zijn, mogen we over twee tot vier jaar een volledige implementatie en controle van dengue in de regio van Cairns verwachten”, zegt O’Neill. „Stuiten we op onverwachte moeilijkheden, als we bijvoorbeeld vaststellen dat de Wolbachia-infectie zich niet makkelijk onder wilde muggenpopulaties verspreidt, zal er meer tijd nodig zijn om de technologie te verfijnen alvorens die volledig te ontplooien.”

www.eliminatedengue.org/en/GALLERY.aspx voor video’s.

Knokkelkoorts breidt zich snel uit

Gezondheid

RD.nl in uw mailbox?