Gunter Demnig praat niet als hij werkt. Hij meet, hij hakt, hij schuift met zand. Als hij overeind komt, vermelden drie stenen in het plaveisel dat hier, op Wijk 8-30, ooit een Joods gezin woonde. Keien van 10 bij 10 bij 10 centimeter, met een glanzend plaatje dat een naam vermeldt, een geboortedatum, maar ook datum en plaats van deportatie, en datum van en plaats waar het slachtoffer is vermoord. Vader Ies –„Japien de Joode”, zeiden de Urkers–, zijn vrouw Heintje en dochter Lea mochten op 9 april 1943 niet langer leven van het naziregime. Ook andere familieleden kwamen om.

Kunstenaar Demnig is van na de oorlog; geboren in 1947 in Berlijn. In 1993 bedacht hij zijn project Stolpersteine –letterlijk: struikelstenen–, gedenktekens in het trottoir voor de huizen van mensen die door nazi’s verdreven of vermoord zijn: Joden, Sinti, Roma, politieke gevangenen, homoseksuelen, Jehova’s getuigen, euthanasieslachtoffers.

De eerste stenen werden zonder toestemming geplaatst, in Keulen en Berlijn. Inmiddels zijn er meer dan 22.000, in tal van Europese landen, en tot in Israël toe. Lange tijd maakte Demnig ze allemaal zelf, en hij plaatste ze ook allemaal zelf. Genoodzaakt door de stormachtige ontwikkeling van het project laat hij zich tegenwoordig door een bevriende kunstenaar ondersteunen. In Nederland werd de eerste struikelsteen op 29 november 2007 in Borne in de bestrating gelegd. Gistermorgen gebeurde dat in Urk, gistermiddag in Kampen, eerder deze maand in Rotterdam en Tiel, volgende week is Hilversum (opnieuw) aan de beurt.

In Urk drommen kinderen van de Ds. E. du Marchie van Voorthuysenschool en de Johannes Calvijnschool om hem heen. Stil kijken ze de Joodse voorganger aan die vol ontroering Hebreeuwse woorden spreekt: „Zou een volk kúnnen verdwijnen of vernietigd worden als kinderen hun ouders blijven gedenken?”

Wayne Dieleman bracht drie steentjes uit Israël mee en legt ze naast de struikelstenen. Het huis draagt geen nummer, maar iedereen kan het nu weten: „Hier woonde…”

Het gezin Kropveld was er twee jaar. Ze kwamen uit Amsterdam en moesten er ook weer naar terug, voordat de trein hen naar het vernietigingskamp voerde.

De Kropvelds kwamen op 29 april 1940. Elf dagen later was Nederland in oorlog. „Het gezin had het goed in Urk”, zegt ds. J. van Slooten, predikant in Westerbork, opgegroeid op Urk. In februari 1995 publiceerde hij een boekje over het gezin Kropveld. Twee maanden later werden hun namen aan het oorlogsmonument toegevoegd. En dat alles om niet te vergeten wat er gebeurd is, zegt wethouder B. Visser. Zijn huwelijksreis in Israël bracht hem vorig jaar ook in herinneringscentrum Yad Vashem. Het gedeelte van 1 Koningen 8, dat een jaar eerder tijdens zijn trouwdienst centraal stond, leest hij voor: „Zo stond hij en zegende de ganse gemeente van Israël…”

„Het is met de vijanden van het Joodse volk altijd slecht afgelopen”, zegt drs. R. M. Nafthaniel van het CIDI. In mei 1941 telde Nederland 140.522 Joden; 106.000 van hen maakten de Bevrijding niet mee. „Dat zou de Duitsers nooit gelukt als niet zo veel Nederlanders eraan hadden meegewerkt.”

Dat beeld wordt in evenwicht gebracht door de slotspreker die zich spontaan meldt: een Kropveld die wél overleefde. „Dankzij de Nederlanders die heel grote risico’s voor de Joden namen.” Daartoe behoorden ook de mensen die de Urker Kropvelds een onderduikadres aanboden. Ze weigerden, en overleefden de oorlog niet.