Voor alle rechtstreekse vluchten tussen twee landen is een luchtvaartakkoord nodig tussen de beide regeringen. Nederland heeft ongeveer 140 van zulke verdragen, de hele EU meer dan 1500. Daarbij zitten zeer belangrijke akkoorden met bijvoorbeeld de VS, maar ook kleinere overeenkomsten zoals met Tanzania en Guatemala.

Voor vluchten binnen de EU is geen akkoord nodig. Dat is de reden waarom nieuwkomers als easyJet en Ryanair alleen binnen Europa vliegen.

De meeste akkoorden vermelden uitdrukkelijk dat ze alleen gelden voor de luchtvaartmaatschappij waar de „onderdanen van het betrokken land zeggenschap over hebben.” Die formulering stamt nog uit de tijd dat vrijwel alle maatschappijen in handen van de staat waren. Daarom ook heeft de Staat der Nederlanden tot op de huidige dag een controlerend belang in de KLM.

Dit systeem maakt fusies en overnames kansloos. Zodra een maatschappij wordt overgenomen door een buitenlands bedrijf, is het nationale luchtvaartakkoord immers niet meer geldig. De start- en landingsrechten zijn het voornaamste bezit van een modern luchtvaartbedrijf.

Vorig jaar november legde het Europees Hof van Justitie een bom onder deze historisch gegroeide constructies. Het Hof vindt dat alle bedrijven uit de EU mogen profiteren van een luchtvaartakkoord tussen Nederland en een land buiten Europa, en niet alleen de KLM. Maandenlang hebben de Europese Commissie, die als dagelijks bestuur van de EU de zaak had aangezwengeld, en de lidstaten gesoebat over de gevolgen van deze uitspraak.

Een compromis tekent zich af. Vandaag krijgt de Europese Commissie waarschijnlijk een mandaat om over een EU-breed verdrag te onderhandelen met de Verenigde Staten, het belangrijkste land qua luchtverkeer. Bovendien mag de commissie proberen de formuleringen in de talloze bestaande akkoorden aan te passen, zodat alle luchtvaartmaatschappijen van de EU ervan kunnen profiteren.

In ruil daarvoor blijven de bestaande luchtvaartakkoorden geldig, zolang er geen alternatief is. Zelfs aanpassingen zijn mogelijk.

De onderhandelingen met de VS kunnen al bij de EU-VS-top eind juni beginnen, maar gaan waarschijnlijk jaren duren. De gesprekken met meer dan honderd landen voor aanpassing van de kleinere akkoorden kunnen wel tien jaar in beslag nemen.

Wanneer dit hele circus achter de rug is, zo is de algemene verwachting van economen en van de Europese Commissie, zal een gigantische fusiegolf ontstaan in de Europese luchtvaart. Mogelijk blijven dan nog maar drie of vier reuzenmaatschappijen over, plus enkele prijsvechters. De tarieven zullen waarschijnlijk flink naar beneden gaan.